Geçen sefer İspanya’nın Endülüs bölgesinde çok ünlü kooperatif bankası olan Cajamar adlı kooperatifin üretimden öte işler yaptığını lojistik, dış ticaret gibi diğer bütün kooperatiflerle birlikte çalışılarak katma değerin nasıl artırılabildiğini anlatmıştık. Bu hikâyede Cajamar adlı kooperatifin dış ticaret alanında iş birliği yapılarak büyük başarılar kazanmasına neden olan COEXPHAL adlı diğer kooperatifi yakından tanıyacağız.
Avrupa’da tarımsal yapı ve sorunlar açısından bize benzeyen İspanya’nın ihracatta nasıl çok daha başarılı olduğuna şahit olacağız. Hakkında bir sürü araştırma yapılmış bu kooperatif ile ilgili yazılmış bilimsel makalelerde başarının sırrı yanda verilen şemada özetlenmeye çalışılmış. Görüleceği üzere küçük aile tipi işletmelerin kurduğu kooperatifler önce bir araya geldikleri bir üst yapı oluşturulmuşlar. Sonra da üretim öncesinden pazarlamaya, hatta lojistik ve ihracata kadar birçok konuda diğer bütün kooperatiflerle iş birliği içine girerek katma değer artışı sağlamışlar ve çiftçinin üretimini ticarileştirilerek yüksek gelir elde etmişler.
Bizim ülkemizde de kooperatifçiliğimiz küçük aile işletmelerine dayanıyor. Olağan olarak içinde bulundukları sıkıntılardan çıkmanın en iyi yolu da bu hikâyede olduğu gibi kooperatifler arası iş birliği ve birleşmelerden geçiyor. İspanya’da milyarlarca avroluk getiriye sahip bu başarının bizde de başarılmaması için önümüzde yapısal, hukuki, maddi ya da teknik hiçbir eksiğimiz bulunmamaktadır.
Bu hikâyede anlatılan bir başka önemli husus ise İspanya’nın Avrupa Birliği müktesebatına uyumu sayesinde elde ettiği kazançlardır. Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası'nın uygulama esasları olan Ortak Piyasa Düzenleri (CMO) adı verilen düzenlemelerin hayata geçirilmesinde Üretici Örgütü (PO) denilen örgütlü üst yapı çok önemli sorumluluklar almaktadır. Bu sayede üretim planlama, standartlar, biyolojik mücadele gibi birçok alanda İspanya, Avrupa çapında işler başarmıştır. Bu yapıların aslında bölgesel olarak bir araya gelen kooperatiflerin oluşturdukları bizdeki kooperatif bölge birliklerine benzer bir üst yapılanma olduğunu görüyoruz. Ülkemizin 10 yıl önce yapılan AB uyum çalışmaları ile bu konuda da yine bir eksiği bulunmamaktadır.
Ülkemiz için örnek alınacak dikkat çekici birçok hususu barındıran bu hikâye, İspanya’daki başarının ülkemizde de gerçekleştirilmesi için tek ihtiyacımızın biraz zihniyet değişikliği olduğunu gösterebilir.
COEXPHAL: ÇİFTÇİLERİ BİRLEŞTİRMEK, İLERLEMEK
COEXPHAL Almeria (Güneydoğu İspanya) Meyve ve Sebze Üreticileri Kooperatifi Üst Birliğidir. Başlangıçta ihracat yapılabilmesine imkân yaratmak için kurulan COEXPHAL, şu anda Almeria'nın ihracatının yüzde 70'ini ve toplam üretiminin yüzde 65'ini temsil etmektedir. 72 tarım kooperatifi ve üretici kuruluşunun hizmet sağlayıcısı ve üst birliğidir. 24,5 bin hektarlık alanda üretim yapan 13 bin 500 çiftçi ortağının toplam 2,5 milyon ton üretimi ticarileştirilerek 1,6 milyar avronun üzerinde ciro ile yüksek gelir elde edilmektedir. Kooperatif üst birliği altında ilgili kooperatifler ve şirketler doğrudan 9 bin 450 kişiye ayrıca bölgede sektörde birlikte çalışan 150 milletten 60 bin kişiye istihdam sağlanmaktadır.
COEXPHAL, kooperatif üst birliğinin ortaklarının çoğunluğu, ürünlerini ortaklaşa pazarlayan küçük işletmelerin tarım kooperatifleridir. Ortaklarına müşterek hizmetler sağlamak ve piyasada çok ihtiyaç duyulan pazar gücü ve tanınırlığı elde etmek için 1977 yılında 17 kooperatiften oluşan bir üst birlik olarak kurulmuştur. Şu anda bünyesinde 100'ün üzerinde kooperatifi barındırmaktadır. Ortaklarına çok çeşitli alanlarda birçok hizmeti sunan COEXPHAL merkezinde 100'den fazla kişi çalışmaktadır. Ayrıntılı bilgi için hizmetler ve etkinlikler ile ilgili www.coexphal.es ve güncel konular ve bilgiler ile ilgili https://almeriaenverde.es adresine bakabilirsiniz). COEXPHAL'in rolü yıllar içinde önemli ölçüde değişmiştir. İlk başlarda görevi kooperatifleri için Avrupa pazarına erişim sağlamak iken zamanla yenilikçi değişiklikler yapmak zorunda kalmıştır. Üretim süreçleri, ürün seçimi ve paketleme, düşük fiyatlarla toplu satıştan tüketiciye hazır ürün satışına geçiş ve süpermarket zincirlerine doğrudan satış yapılmasına kadar birçok alanda yapılan bu değişiklikler sonucu bugün ürünleri 43 ülkeye ulaşmaktadır.
Bu katma değer, üretici kooperatiflerinin ortaklarına risturn şeklinde yeniden dağıtılarak Almeria bölgesinde kalmaktadır. COEXPHAL'in ortaklarına katma değer sağlamak için tarım kimyasallarının üretim sürecinde kullanımını azaltmak ve pestisitlere alternatif olarak zararlılara ve bitki hastalıklarına karşı savaşmak için biyolojik mücadele ve entegre üretimin uygulanmasına öncülük etmektedir. Böylece COEXPHAL, daha sürdürülebilir bir tarım yaratmaktadır. Kooperatif ağı üzerine inşa edilen bu çaba, 2007'de Almeria'nın üretiminde “yeşil devrim” ile sonuçlanmıştır. COEXPHAL ortakları, Almeria'nın biyolojik kontrol ve entegre üretim alanının yüzde 90'ından sorumludur. COEXPHAL, biyolojik kontrol yöntemleri geliştiren ve pazarlayan kendilerine ait Biocolor şirketinin arkasındadır.
Gıda güvenliği ve bitki sağlığı, hem çiftçiler için sürekli endişe kaynağı hem de müşteriler için standart bir taleptir. Buna yanıt olarak COEXPHAL, Gıda Güvenliği ve Kalite Sertifikasyon belgesi ile ilgili önemli bir çalışma yapmıştır. 1988'de çiftçilerin ve kooperatiflerin gıda kalitesinin yanı sıra toprak, su, bitki, gübre, tohum ve çiftlik işletmelerini test ve kontrol etmelerine izin veren kendi analiz laboratuvarını kurmuştur. Bu durum ISO standartlarıyla uyumlu olacak şekilde meyve ve sebze kalite üretim standartlarının detaylandırılmasını ve belgelendirmesini de teşvik etmiştir. Onaylanmış bu standartlar, İspanya ve Avrupa yasalarının gerektirdiğinden daha katıdır. Pazardaki en yüksek standartlar olarak kabul edilmektedir. COEXPHAL'ın kooperatifleri tarafından ekilen alanın yüzde 100'ü bu sertifikaya sahiptir. COEXPHAL’ın kurduğu ve ana hissedarı olduğu Agrocolor Şirketi, İspanya'nın en büyük meyve ve sebze denetim/belgelendirme şirketidir.
Meyve-Sebze Üretici Örgütleri Üst Birliği ve Mesleklerarası Gruplar Birliği olarak COEXPHAL, AB Mevzuatı kapsamında kooperatiflere danışmanlık yapıp onları koordine etmiştir. Bu kapsamda kooperatiflerin, Avrupa Birliği tarafından belirlenen Ortak Piyasa Düzenleri adı verilen düzenlemelerin uygulanması kapsamında Meyve Sebze Üretici Örgütleri (Producer Organisation-PO) olarak nitelendirilmesi (resmî tanınma hakkının alınması) ve kooperatiflerin İşletme Programlarının AB düzenlemeleri kapsamında tasarlamalarına yardımcı olmaktadır. 2007 yılında sektörü tanıtmak için Endülüs’de bölgesel düzeyde meslekler arası bir Üretici Örgütü Grubu (Hortyfruta Şirketi) kurulmasına yardımcı olmuştur.
Yukarıda bahsedilen Ortak Piyasa Düzenlerinin önemini göz önüne alarak Avrupa Kurumsal Entegrasyonu ile ilgili çalışmalar da yürütmektedir. Bu kapsamda COEXPHAL için en önemli başarı, çiftçilerin ve kooperatiflerinin hayatta kalmasını ve rekabet edebilirliğini garanti etmek için Avrupa düzeyinde temsil edecek şekilde Meyve Sebze Üretici Örgütlerinin üst birliklerini birleştirmek olmuştur. Üretici Örgütleri ve bunların üst birlikleri, konumlarını zayıflatan bölgesel veya ulusal düzeyde faaliyetlerde bulunma eğilimindedir. Kooperatifler geleneksel olarak örgütlü üretici hareketlerine öncülük etmiştir. Bundan sonra da çiftçi çıkarlarını savunmaya devam edecektir.