TEMMUZ-AĞUSTOS 2025 / TARİHTEN BİR SAYFA
Türk mucizesi” olarak nitelenen kuru tarımın öncüsü: Ali Numan Kıraç
Prof. Dr. Ali Numan Kıraç, Türk bilim insanı, Ziraat Mühendisi, Dry Farming Deneme İstasyonu’nun kurucusu, kuru tarım alanında uzmandır. Tanınmış iş insanları Can ve İnan Kıraç’ın babasıdır. Türkiye’de kuru tarımın (dry farming) öncüsü, Atatürk Orman Çiftliği Eski Müdürü ve Tarım Bakanlığı Müsteşarlarından Ali Numan Kıraç, bizzat Atatürk’ün telkini ile ABD’deki Kansas Üniversitesi’ne yükseköğrenim için yollanmış bir ziraatçıdır.
Kıraç, 1897 yılında Bursa'da doğdu. Kafkas kökenli bir ailenin çocuğudur. 1914’te Bursa Ziraat Mektebini bitirdi. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1919 yılında kendi okulunda muallim muavini olarak çalışmaya başladı. 1921’de Amasya’ya giderek önce Darülharir Müdürü, ardından da Ziraat Mektebi muallimliği yaptı. 1925 yılında Semiha Hanım ile evlendi. 1926’ya kadar Amasya’da kalan Ali Numan Bey, Ankara Ziraat Mektebi’ne öğretmen olarak atandı ve aynı dönemde Gazi Çiftliği’nde ziraat mütehassısı görevini üstlendi (1926-1927). 1927 yılında Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile tanıştı ve başarılı çalışmaları takdirle izlendi. İlk çocuklarına Can ismi Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından verildi.
1927’de ziraat konusundaki eğitimini ilerletmek üzere Atatürk tarafından Amerika’ya gönderildi ve Kansas State University - College of Agriculture, sonra da Nebraska Üniversitesi’ne devam etti ve 1931 yılında mezun oldu. Amerika’da eğitim almış ilk ziraat mühendisi olarak Türkiye’ye döndü. Eskişehir’de kurulan çiftliğe, sulu ve kuru tarım çalışmalarını karşılaştırmalı olarak yapmak üzere Deneme İstasyonu Müdürü olarak görevlendirildi. Eskişehir’in 5 km dışında Karacaşehir eteklerinde kurulmuş olan Dry Farming Deneme İstasyonunda 1931-1942 yılları arasında görev yaptı. 1934 yılında Soyadı Kanunu çıkınca Atatürk; aileye, Ali Numan Bey’in Eskişehir’deki “kuru ziraat” üzerine yaptığı başarılı çalışmalarından dolayı “Kıraç” soyadını armağan etti.
1943’e kadar Zirai Kombinalar Batı Bölgesi Reisliği, 1947’ye kadar da Eskişehir Teknik Ziraat Müdürlüğü görevlerini sürdürdü. Sonraki üç yıl süresince de Devlet Üretme Çiftlikleri Müşaviri olarak çalıştı. Demokrat Parti’nin ilk yılında Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü ve Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü görevini yürüttü ve Tarım Bakanlığı Müsteşarı oldu.
Kıraç’ın 1946 seçimlerinde CHP milletvekili adayı olması, Halkevi Başkanlığı yapması DP içinde sorun olmuştu. Tarım Bakanı Nihat İyriboz, Menderes’in ısrarlarına rağmen Ali Numan Kıraç’ı görevden almayı kabul etmiyordu. Onun düşüncesine göre Kıraç’ın görevde kalması Türk tarımı için gerekliydi. Sonuç olarak hükümet istifa etti. İyriboz’a yeni kabinede görev verilmedi. Yeniden kurulan Menderes Hükümetinde Tarım Bakanı olarak atanan Nedim Ökmen döneminde 1951 yılının Ekim ayında emekliye sevk edildi.
Eskişehir’deki çok önemli bir hizmeti de “Köy Eğitmeni Kursu”nun müdürlüğünü yapmış olmasıdır. 1944-46 yıllarında Eskişehir Halkevi Başkanlığı yapmıştır. Dolayısıyla Türk tarımına olduğu kadar Eskişehir’in ekonomik ve sosyal yaşamına da katkıda bulunmuştur. 30 seneyi aşkın bir süre Anadolu tarımının kalkınmasına emek vermiş ve alanında üç kitap yayımlamıştır.
31 yıl süren kamu hizmetinin ardından emekli olan ve İstanbul’a taşınan Ali Numan Kıraç, Tarım Makinaları İthalatçılar Birliği Genel Sekreterliği görevini yürüttüğü sırada, 30 Haziran 1954 günü, geçirdiği ağır bir mide kanaması sonunda 56 yaşında vefat etti.
Kıraç’ın ani vefatının ardından gazeteci Ahmet Emin Yalman 2 Temmuz 1954 tarihli Vatan Gazetesi’nde yayınlanan yazısında şöyle demiştir: “Seyahatten gelir gelmez kara haberi verdiler: Numan Kıraç’ı kaybetmişiz... Yıldırımla vurulmuş gibi oldum. Akıncı diye zihnimde yaşattığım bir tip insan var. Türkiye’de modern ziraat telâkkisinin uyanmasında oynadığı canlı role, bu topraklara bağlılığına, dinamik ve sevimli şahsiyetine bakarak, Numan Kıraç’tan akıncıların akıncısı diye bahsetmekte tereddüt etmem.”
Vefatından 44 yıl sonra 1998 yılında; Cumhuriyet dönemi Türkiye tarımına ve ziraat mühendisliği mesleğine yaptığı üstün hizmet ve katkılardan dolayı Ziraat Mühendisleri Odası tarafından gıyabında “Onur Plaketi” verildi.
Kuru Tarım (Dry Farming) Deneme İstasyonu’nda A. Numan Kıraç tarafından yürütülen ve türünün en uzun süreli araştırmaları olan, bugün pek çok ülkeye model olarak sunulan, buğday üretiminde toprak işleme ve ot kontrolünü temel alan “kuru tarım sistemi” uluslararası kuruluşlarca “Türk mucizesi” olarak takdim edilmiştir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
-
nonim (2024). Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Enstitü Tarihçesi. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/gktaem/Menu/4/Tarihce
-
Eriş, A. (2018). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türk Tarımı ve Ali Numan Kıraç. 5. Uluslararası Baraj Güvenliği Sempozyumu, Ali Numan Kıraç Tarım Çalıştayı, 30 Ekim 2018.
-
Kıraç, A. N. (1937). Eskişehir’de drayfarming araştırmaları. İstanbul: Ziraat Vekaleti Drayfarming Deneme İstasyonu.
-
Kıraç, İ., (2018). Babam Ali Numan Kıraç. Eskişehir Ticaret Odası Dergisi, Ekim 2018, Yıl 35, Sayı 122, s.50-51.
-
Turgut, H., (2024). Atatürk’ün Ziraat Mühendisi Ali Numan Kıraç, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Yayınları.