MAYIS-HAZİRAN 2022 / BİTKİSEL ÜRETİM
Çeltik üretimi 1 milyon tona ulaştı
Kabuğu çıkarılmamış pirinç olan çeltik, buğdaygiller familyasından. 2021 yılında ülkemizde çeltik üretimi 1 milyon tona ulaşırken, kişi başı yıllık ortalama pirinç tüketimi ise 10 kilogram. Ülkemizde pirince duyulan ilginin etrafında bizde çeltik üretimi ile ilgili bilgileri öğrenmek için Edirne’de bulunan Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Enstitü Müdürü Doç. Dr. Adnan Tülek ile dergimiz okurları için bir görüşme gerçekleştirdik.
En çok hangi bölge ve illerde çeltik üretimi yapılıyor?
Çeltik, ülkemizde ekimden hasat olgunluğuna kadar, ekonomik bir ürün elde edebilmek için devamlı olarak sulanmak zorundadır. Bunun sonucu, ülkemizde çeltik ekim alanını, çeltik sulamasında kullanılabilecek su miktarı etkilemektedir. Sulama suyunun kısıtlı olmasından dolayı, sınırlı bir alanda çeltik üretimi yapılabilmektedir.
Türkiye’de bölgelere göre çeltik üretimi değerlendirildiğinde 2021 yılı itibariyle yüzde 70.2 ile Marmara Bölgesi başta gelmekte, yüzde 19.4 ile Karadeniz Bölgesi, yüzde 8.6 ile İç Anadolu Bölgesi ve yüzde 1,8 ile de diğer bölgeler sıralanmaktadır. 2021 yılında 28 ilde çeltik tarımı yapılmış olup Edirne ili toplam üretimin yüzde 41.2’sini gerçekleştirirken, ikinci sırada Samsun (yüzde 15.3), üçüncü sırada Balıkesir (yüzde 13.7) gelmektedir. Bu illeri sırasıyla Çanakkale (yüzde 9.8), Çorum (yüzde 5.9), Sinop (yüzde 2.8), Çankırı (yüzde 2.2), Bursa (yüzde 1.9), Kırklareli (yüzde 1.7) ve Tekirdağ (yüzde 1.6) takip etmektedir.
Türkiye’de çeltik üretimi ve tüketimi ne kadar?
2000 yılından sonra, başta Osmancık-97 çeşidi olmak üzere, yüksek verimli çeşitlerin kullanılması, çeltik yetiştirme tekniği uygulamalarının iyileştirilmesi ve çeltik üreticilerinin, lazer kontrollü tesviye aleti gibi modern tarım alet ve ekipmanları kullanarak, ekimden hasada mekanizasyonu sağlaması sonucu; üretim ve verimde önemli artışlar olmuştur. Türkiye’de 2002 yılında 60 bin hektar alanda çeltik ekimi yapılırken, bu alan 2021 yılında 129 bin 490 hektara çıkmıştır. Aynı şekilde, 2002’de 360 bin ton olan çeltik üretimi, 2021 yılında 1 milyon tona (pirinç karşılığı 600 bin ton) yükselmiştir. Ülkemizde pirinç tüketimi de yıllar itibarıyla artış göstermiş ve son yıllarda 700 bin tonun üzerine çıkmıştır. Kişi başına yıllık ortalama pirinç tüketimi 10 kilogram civarındadır.
Çeltik ihracat ve ithalat rakamları hakkında bilgi verir misiniz?
Uluslararası Tahıl Konseyi (IGC), 2021 yılında küresel pirinç üretiminin 509 milyon ton olduğunu ve dünya pirinç ticaretinin de 51 milyon ton olarak gerçekleştiğini belirtmiştir. Ülkemizde çeltik ticareti dikkate alındığında 2020 yılında çeltik ithalatı 179 bin 493 ton ve ihracat ise 202 ton olarak gerçekleşmiştir. 2021 yılında ise çeltik ithalatı 73 bin 121 ton ve ihracat 173 ton olarak gerçekleşmiştir. Ülkemizde pirinçte kendine yeterlilik oranı yüzde 80 civarındadır.
Çeltik üretiminde verim istenilen noktada mı? Verim artışı için ne gibi çalışmalar yapılıyor?
Osmancık-97 çeltik çeşidinin ıslahına 1982 yılında, Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde iki İtalyan çeltik çeşidi olan Rocca ve Europa’nın melezlenmesi ile başlanmıştır. 1983 ve 1989 yılları arasında seleksiyon süreci tamamlanmıştır. 1990 yılında gözlem bahçesine alınmıştır. 1991 ve 1993 yılları arasında verim denemelerinde denenmiş ve 1993 yılı sonunda tescile aday gösterilmiştir. Üç yıl süreyle Çeşit Tescil Denemelerinde denendikten sonra 7 Mayıs 1997 yılında Osmancık-97 ismi altında tescil edilmiştir. Bunun sonucu, Osmancık-97 çeşidinin geliştirilmesi öncesi, dekara 500 kilogram olan ortalama çeltik verimi, Osmancık-97’nin üretimde yer almasından sonra, 800 kilogramın üzerine çıkmıştır. 2011 yılı FAO verilerine göre dekara 905 kilogram ile çeltik veriminde Türkiye ilk sırada yer almıştır.
Haber Görseli
Doç. Dr. Adnan TÜLEK Trakya Tarımsal Araştırma Enstitü Müdürü
7 ÇELTİK ÇEŞİDİ GELİŞTİRİLDİ
Uluslararası Çeltik Araştırma Enstitüsü (IRRI) ile 2011 yılından bu yana birlikte yürütülen “Çeltik Yanıklık Hastalığına Tolerant Çeşit Geliştirme” projesi çerçevesinde, bugüne kadar, çeltik yanıklık hastalığına tolerant Aslı, Zeybek, Bereket, Hasat, Aliço, Yanmaz, TARI2020 olmak üzere 7 çeltik çeşidi geliştirilip tescil ettirilmiştir. Ayrıca, çeltik yanıklık hastalığına toleranslı olan bu çeşitlere, çeltik verimini arttırıcı genler de aktarılmıştır. Bu genler bitkilerin sap sağlamlığı, salkım boyu ve salkımda tane sayısını arttırarak, “Çeltik Verimini” artırmaktadır.
Bu Genler;
Gn1a: Salkımda tane sayısını arttıran gen.
OsSPL14: Salkım boyutunu attıran gen
SCM2: Sap sağlamlığını arttıran gen
Ülkemizde ilk defa yurt dışından sağlanan ve mutasyon yoluyla elde edilmiş bir dayanıklılık kaynağından yararlanılarak melezleme yoluyla, çeltik tarlalarında en önemli yabancı ot olan kırmızı çeltik kontrolünde kullanılacak, imidazolin grubu herbisite dayanıklı çeltik çeşitleri ıslah edilmiştir. Bu kapsamda, IMI gurubu yabancı ot ilaçlarına toleranslı toplam 17 çeltik çeşidi tescil edilmiştir.
2020 yılında ülkemiz genelinde 9 bin 975 ton sertifikalı çeltik tohumluk üretimi gerçekleştirilmiştir. Çeltik tohumluğunun yüzde 50.1’i, Bakanlığımız bünyesindeki Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsüne ait çeşitlerden oluşmaktadır.
Çeltik üretiminde tarım sanayisine ne kadar pay ayrılıyor?
Türkiye genelinde bulunan 111 faal çeltik fabrikasının kurulu kapasiteleri ülke ihtiyacının çok üzerindedir.
EN FAZLA ÇELTİK FABRİKASI EDİRNE’DE
En fazla çeltik fabrikası bulunan iller dikkate alındığında; Edirne’de 39, Balıkesir’de 22, Samsun’da 16 ve Mersin’de 12 şeklindedir. Bunun yanında pirincin kalburdan geçirilmesi, öğütülmesi veya diğer işlemleri sonucunda kalan kepek, kavuz ve diğer artıklar ile ilgili işlemleri gerçekleştirenlerde eklendiğinde fabrika sayısı artmaktadır. Pirinç unu gibi mamullerin imalatı pirinç fabrikalarında değil, bisküvi ve pasta malzemesi üreten fabrikalarda yapılmaktadır. Çeltiği pirince işleyen fabrikalar için pirince işleme randımanı ve temiz ürün istenmektedir.
TAVUK ÇİFTLİKLERİ ÇELTİK KAVUZUNU ALTLIK OLARAK KULLANIYOR
Odun kökenli atıklar ile pamuk, ayçiçeği, çeltik vs. gibi tarımsal atıklar enerji üretimi için önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Bu atıklardan katı yakıt olarak yararlanmak mümkün olacaktır. Yapılan çalışmalarda çeltik sapı ve çeltik kavuzunun ısıl değerinin 3500 cal/gr civarında olduğu belirtilmiştir. Çeltik kavuzları tavuk çiftlikleri tarafından alınıp altlık olarak kullanılmaktadır.
Çeltik ekimi için izin gerekli midir?
11/6/1936 tarihli (Resmi Gazete: 23/6/1936, Sayı: 3337) 3039 sayılı Çeltik Ekim Kanununa göre çeltik üretimi izne tabi olup; çeltik ekimi yapmak isteyen üreticilere, çeltik tarımı yapacağı arazinin tapu senedi, kira sözleşmesi (Köy muhtarlığınca onaylı) ve/veya Komisyon tarafından hazırlanan keşif raporuna (Kişi beyanı esas alınarak) dayanarak ruhsat düzenlenmektedir.
Çeltik, ekimine izin verildiği takdirde üreticilerden “ruhsat ücreti” adı altında bir ücret alınır. 2021 yılı için ruhsat ücreti dekara bölgelere göre değişmekle birlikte 5-5,5 TL olarak uygulanmıştır. İzinsiz çeltik eken veya arazisinde çeltik ekimine izin verilmeyen üreticilerden “Kaçak ekim ücreti” altında bir ücret alınmaktadır. Bu ücret de 2021 yılı için genelde dekara 167 TL olarak tatbik edilmiştir.
Kaliteli pirincin farkı nasıl anlaşılır?
Yüksek kaliteli pirinç üretimi; ekilecek çeşidin seçimi ile başlar, yetiştirme tekniği, pirince işleme, depolama ve pazarlama safhalarında uygun yöntem ve teknolojilerin kullanımı ile devam etmektedir. Yetiştirme dönemindeki iklim şartları da pirinç kalitesine etki etmektedir. Camsı tane albenisi nedeniyle ülkemizde tüketici tarafından da daha yüksek fiyatla, daha kaliteli bulunarak alınmaktadır.
PİRİNCİN YÜZDE 90’I NİŞASTA
Pirincin yüzde 90’ı nişastadır, protein içeriği yüzde 5.3-10.2 olup vitamin içeriği bakımından zayıf bir gıdadır. Pirinçte iki tip nişasta vardır: Amiloz ve amilopektin. Ülkemizde yaygın olarak tüketilen çeşitler Japonica alt türüne ait olup ortalama amiloz içeriği yüzde 17-24 arasında değişmekte olup bu oran Osmancık çeşidinde yüzde 17.6 ve Edirne (Baldo) çeşidinde yüzde 19.6 olarak belirlenmiştir.
Türk Gıda Kodeksi Pirinç Tebliğinde pirincin tekniğine uygun ve hijyenik şekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma ve pazarlamasını sağlamak üzere bu ürünlerin özellikleri belirlemiştir.
Genetik olarak kendine has aroması ve kokusu olan bazı pirinç çeşitleri de tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Ülkemizde Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen aromatik çeltik çeşitleri; Aromatik-1, Mis-2013 ve İnci çeşitleridir.
SİYAH PİRİNÇ BESİN MADDELERİ AÇISINDAN DAHA ZENGİN
Tüketicilerimizin taleplerine cevap verebilmek amacıyla, 2010 yılında, Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde, siyah pirinç konusunda çeşit geliştirme çalışmalarına başlanmıştır. Bunun sonucu, ilk siyah pirinç çeşidi, 2015 yılında Siyah-1 ismi altında tescil edilmiştir.
Çeltik üretimi yapan çiftçiye destek veriliyor mu? Çeltikte iyi tarım ya da organik tarım uygulaması var mıdır?
“Bitkisel Üretime Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair Tebliğ” kapsamında, 2021 yılında çeltikte fark ödemesi desteği 10 krş/kg,. yurt içi sertifikalı tohum kullanım desteği 16 TL/da, mazot desteği 68 TL/da, gübre desteği ise 8 TL/da olarak belirlenmiştir. Organik tarım kapsamında üretimi yapılanan çeltik için destek miktarı bireysel ürün sertifikası için 40 TL/da, üretici grubu üretim sertifikası için ise dekara 20 TL; İyi tarım uygulamaları destekleri çeltik üretiminde bireysel veya grup sertifikasyonu fark etmeksizin dekara 10 TL olarak belirlenmiştir. Yurtiçi sertifikalı tohumluk üretim desteği sertifikalı kademe 0,25 TL kg/da, orijinal temel/üst kademe 0,35 TL kg/da olarak belirlenmiştir.
2022 yılı sertifikalı tohum kullanım desteği çeltik için 24 TL/da olarak belirlenmiştir.
Coğrafi işaretli pirinç çeşitleri hangileridir?
Türk Patent ve Marka Kurumu’nda pirinç olarak; Karacadağ Pirinci, İpsala Pirinci, Tosya Pirinci, Bolu Kıbrıscık Pirinci, Konuralp Pirinci coğrafi işaret tescili almıştır. Terme Pirinci, Gönen Pirinci, Biga İnci Pirinci ve Yusufeli Pirinci coğrafi işaret tescili için başvuruları yapılmıştır. Yerel ürünlere ayrıcalık oluşturulmasında ve bu ürünlerin kırsal ekonomiye katkısının yükselmesinde “Coğrafi işaretler” önemli yer tutmaktadır.
Eklemek istedikleriniz?
09-12 Eylül 2011 tarihinde İran’da; Batı ve Orta Asya için Bölgesel Çeltik Araştırma ve Eğitim Merkezi (CWARice) kurulmuştur. CWARice’a üye ülkeler, İran, Türkiye, Irak, Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Afganistan, Özbekistan ve Tacikistan’dır. Bu merkezin Teknik Yönetim Kurulunda Türkiye adına Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü görevlendirilmiştir. CWARice ülkeleri arasında ülkemiz önemli tecrübe ve bilgi birikimine sahiptir. Doğrudan ekim ile ilgili oluşturulan inisiyatifın Türkiye öncülüğünde yapılmasına karar verilmiştir. Yine tarımsal mekanizasyon ağının geliştirilmesi ile ilgili çalışmaların ülkemiz öncülüğünde yapılması planlanmıştır.
SİYAH PİRİNÇ, BEYAZ PİRİNÇTEN, HANGİ BESİN MADDELERİ BAKIMINDAN DAHA ZENGİNDİR?
Siyah pirinç beyaz pirinçten daha yüksek antioksidan, B vitamini ve hazmedilebilir selüloz içermektedir.
Siyah pirinç Iysine başta olmak üzere, amino asit içeriği , beyaz pirinçten daha yüksektir.
Siyah pirincin çinko, demir, fosfor, kalsiyum ve magnezyum içeriği, beyaz pirinçten daha yüksektir.