MAYIS-HAZİRAN 2025 / TARİHTEN BİR SAYFA

Köy sosyolojisi fikrinin mimarı Nusret Kemal Köymen


  

24.07.2025 


Tarihten Bir Sayfa köşemizde anmak istediğimiz isim köycülük ve köy sosyolojisi fikrinin mimarlarından, “Agro endüstri” (Agrindustry) terimini dilimize kazandıran bürokrat, öğretmen; 1938-1942 yıları arasında Ziraat Vekaleti Neşriyat Müdürü, sonrasında da Talim ve Terbiye Kurulu üyesi olan Nusret Kemal Köymen.

Nusret Kemal Köymen 1903 İstanbul doğumlu olup ilköğrenimini Kadıköy Numune Mektebinde gerçekleştirmiş daha sonra 1919’da İstanbul Amerikan Kolejine girerek 1926’da ticaret bölümünden mezun olmuştur. Eğitim hayatından sonra; 1931’de Dil Heyeti kâtipliği, 1932-1933’te Kadıköy Lisesi İngilizce öğretmenliği, 1936’da Ankara Erkek ve Kız Liseleri İngilizce öğretmenliği yapan Köymen 1936-1937 yılları arasında ABD’de Wisconsin Üniversitesine devam ederek köy sosyolojisinde “Cemiyet Teşkilatlanmasının Birimi Olarak Köy” teziyle M.A. derecesiyle mezun olmuştur. Nusret Kemal Köymen, 1932’den 1936 tarihine kadar Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterlik bünyesinde yayın hayatını sürdüren “Ülkü” dergisinde müdür olarak çalışmalarını sürdürmüştür.
 
Köymen, 1938-1942’de Ziraat Alet ve Makineleri Okulu İngilizce öğretmenliği ve Ziraat Vekaleti (Tarım Bakanlığı) Neşriyat Müdürlüğü, 1945-1951’de İstanbul Teknik Okulu ve Robert Kolejde kültür dersleri ve bölge plancılığı öğretmenliği, 1953-1959 arasında Talim ve Terbiye Kurulu üyeliği görevlerinde bulunmuş ve bu görevde iken Gazi Eğitim Enstitüsünde eğitim sosyolojisi derslerinin ilk öğretmeni olmuştur.
 
Köycülük ile ilgili olarak önemli çalışmaların yaşandığı bu dönemde dünyada da yeni açılımlar söz konusu olmuştur. Brüksel’de 1935’te köy ve köylü sorunu üzerine bir kongre düzenlenmiştir. Kongreye Türkiye adına katılan Nusret Kemal Köymen, köycülük adına atılan yeni adımları yerinde gözlemleme fırsatını yakalamıştı.
 
Erken Cumhuriyet dönemi eğitim teorisyenlerinden olan Köymen’in eğitim alanına ve köycülük düşüncesine önemli katkıları olmuştur. Halkevlerinin resmî yayın organı olan Ülkü dergisinin imtiyaz sahipliğini yaptığı dönemde yazılarında Cumhuriyet döneminin siyasî, sosyokültürel ve ekonomik gelişmelerine ait gözlem ve eleştiri barındıran görüşlere yer vermiştir. Eğitim sistemine katkıları daha çok eğitim kurumlarının müfredatı ve öğretmen yetiştirme alanına yöneliktir. Eğitim görüşleri ise Atatürk’ün savunduğu “demokrasi ve halk eğitimi” görüşlerini destekler niteliktedir. Eğitim anlayışının olmazsa olmazlarından köy ve köycülük kavramları ise onun düşüncesinin ana eksenini oluşturmaktadır. Toplumun gelişmesinde ve kalkınmasında aileden çok köy kavramının önemine dikkat çekmekte ve bu noktada Köy Enstitüleri, köyün gelişmesi ve kalkınması bağlamında devreye girmektedir. 

Haber Görseli

Nusret Kemal, yaşadığı dönemde demokrasi, halk eğitimi, çağdaşlaşma, köycülük ve aydınlanma gibi kavramlar ışığında cereyan eden ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal olaylarla ilişkili görüşler ortaya koymuştur. Köycülük akımını savunarak ve kırsal kalkınma konularında önemli görüşler sunarak Köy Enstitülerinin kuruluş amacının belirlenmesinde de önemli katkıları olmuştur. 
 
Köy sosyolojisinin yanında ilk kez Henry Ford tarafından kullanılan ve tarım-sanayi entegrasyonunu ifade eden “Agro endüstri” kavramını ilk kez yazılarında kullanarak ülkemiz literatürüne kazandırmıştır.
 
“Ziraat Dergisi'nin ilk sayısında yazdığım ‘Ziraat-Sanayi-Şehir-Köy’ yazısında, bu dört medeniyet unsuru arasında kurulması gereken senteze dikkat çekmiş ve bu senteze bir örnek olarak ‘Agrindustry’ kelimesini kullanmıştım. Bu yazıda, bu kelimenin anlamı ve kapsamı üzerinde durmak istiyorum. Kelimenin babası, ünlü otomobilci Henry Ford’dur. Gördüğünüz gibi, ‘Agriculture’ (tarım) ve ‘Industry’ (sanayi) kelimelerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. ‘Agrindustry’ de her yeni kelime gibi, bir fikrin ve bir iddianın sembolüdür.”
 
Bunun yanı sıra 1938’de Moskova’da düzenlenen ziraat sergisine katılmak ve buradaki bazı tekniklerle tohum örneklerini almak amacıyla Köymen, Moskova’ya gönderilmiştir. 
 
Soyadı Kanunu ile birlikte köycülük üzerine yapmış olduğu çalışmalardan dolayı kendisine “Köymen” soyadı verilmiştir. Köycülük üzerine yapmış olduğu çalışmalarını Halkçılık ve Köycülük adı altında kitaplaştırmıştır. 
 
İstanbul’da kurulan Köylerimizi Kalkındırma Derneği ile Türk İktisad Cemiyetinin kurucuları arasındadır. 1939 yılına ait Cemiyetin kuruluş belgesinde Neşriyat Müdürü olarak adı geçmektedir. 
 
Bazı Eserleri 
 
Köycülük Esasları (1934)
Halkçılık ve Köycülük (1934)
Meksika’da Köycülük (1934)
Köycülük Programına Giriş (1935)
Türk Köylüsünü Yükseltme Çareleri (1939)
Harpte Köycülük (1939)
Cemiyet Teşkilatlanmasında Köy ve Şehir yahut Devletçiliğin 
Esasları (1939)
Harp ve Biz (1941)
Toprak ve Köy (1945)
Memleket Kalkınması, Bölge Plancılığı (1949)
Eğitim Sosyolojisi (1953)
Halk Eğitimi Rehberi (1956)
 
KAYNAKÇA:
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), BCA 386-1633-2: “Ülkü Mecmuası Müdür Muavini Nusret Kemal Köymen'in sicil dosyası”
Toprak, Zafer. Popülizm ve Türkiye’deki Boyutları, Tarih ve Demokrasi - Tarık Zafer Tunaya’ya Armağan, İstanbul; Cem Yayınları; Üniversite Öğretim Üyeleri Derneği, 1992, s. 41-65.
Kızılkaya, R. (2020). Köycülüğün İdeoloğu Nusret Kemal Köymen’in Köycülüğü Üzerine. Turkuaz Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi 1 (2) , 161-176. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkuaz/issue/58875/828171
Köymen, Nusret Kemal (1939). “Köy İşleri Üzerine Bazı Fikirler”. BCA 490-1-0-0/570-2268-3
Köy Postası: Aylık Köy ve Kültür Dergisi, Sayı 86
BCA 30-18-1-2, Yer: 84-71-16 Moskova’da açılacak ziraat sergisini incelemek ve tohum örnekleri almak üzere gönderilecek olan Ziraat Vekaleti Neşriyat Müdürü Nusret Köymen’in harcırah, pasaport ve dövizi.
Şimşek, Hüseyin. “Köymen, Nusret”. Türk Maarif Ansiklopedisi. Erişim adresi: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/koymen-nusret/#yazar-1 (26.06.2025).
Köymen, Nusret Kemal. Agrindüstri. Ziraat Dergisi, https://kutuphane.tarimorman.gov.tr/vufind/Record/1179966
BCA 490-1-0-0 Yer Bilgisi: 570 - 2268 - 3 Belge Tarihi: 10.06.1939
15.08.1939 Tarihli Resmî Gazete https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/4285.pdf

 
 

Nusret Kemal Köymen