Engerekgiller ailesi dünyada 34 cins ve 331 tür barındırmaktadır. Ülkemizde ise 15 türü yaşamaktadır. IUCN Kırmızı Liste kriterlerine göre türün dağılışı 500 kilometrekareden az olduğu için “tehlike altında (EN)” kategorisinde sınıflandırılmıştır ve türün popülasyonu azalma eğilimindedir.
NEMLİ VE YAĞIŞLI YERLERDE YAŞIYOR
Ülkemize kuzeydoğu sınırımızdan girdiği bilinen ve Türkiye’de varlığı 1947 yılında kayıt altına alınan Hopa/Kafkas Engereği, nemli ve yağışlı iklim özellikleri gösteren bölgeleri yaşam alanı olarak tercih etmektedir. Ülkemizde yaşam süren karasal yılan türleri arasında, en nemli yerde yaşayan zehirli yılan türüdür. Ülkemizde bu türe özellikle Doğu Karadeniz kıyı şeridinde Artvin ve Rize bölgelerinde rastlanmaktadır. Erkekler dişilere göre daha kısa ve incedirler. Başının üstü karinasız pul ve plaklarla örtülüdür. Göz bebeği dikey olup, vücut pulları karinalıdır (çıkıntılı). Sırt tarafının zemin rengi sarımsı griden kahverengi ve siyaha kadar değişir. Sırtta bu zemin üzerinde zikzak veya uzunlamasına kırmızı, pembe, kahverengi veya sarı tonlarda bir çift bant uzanır. Nadir olsa da tamamen siyah örneklere de rastlanır. Renklenme gençten erginliğe geçiş sürecinde değişiklik gösterir. Karın tarafı siyah ve sarımsı beyaz lekelidir.
Hopa/Kafkas Engereği dağların ormanlık yamaçlarında, ıslak çayırlık alanlarda, orman ardı açıklıklarda yaşamaktadır. Yapraklı ormanların iç kısımlarına kadar girmese de orman, akarsu kenarlarında da türe rastlanmaktadır. Ülkemizde özellikle çay ve fındık tarım bahçelerinde de sık sık rastlanmaktadır.
Mart ve Mayıs ayları arasında kış uykusundan uyanmakta, eylül sonu- ekim başı tekrar kış uykusuna girmektedirler. Tür, gün içinde sabah ve öğlenden sonra daha aktiftir. Kış uykusundan çıkan bireyler çiftleşir. Canlı doğururlar ve dişiler her yıl yaşadığı yüksekliğe bağlı olarak ağustos sonu eylül başlarında 3-13 arasında canlı yavru doğururlar. Yeni doğan yavrular 15 -17 santimetre boyunda olup, ilk yıllarında iki defa deri değiştirmekte ve oldukça hızlı gelişim göstermekteler. Bireyler üçüncü veya dördüncü yılında ve 35-40 santimetre boylarına ulaştıklarında eşeysel olgunluğa ulaşırlar.
Türün besinlerini çeşitli kemirgenler, çift yaşarlar, kertenkeleler, yılanlar ve kuş yavruları oluşturur. Gençler kertenkele ve böceklerle beslenirler. Hopa engereğinin iki farklı avlanma şekli vardır. Birinci olarak enerjisi yüksekse, avını takip ederek. İkinci avlanma şekli ise genellikle enerji seviyesi düşük olduğu durumlarda, avının geçiş alanında bekleyip avını gerçekleştirmektedir. Isırıp zehrini enjekte ettikten sonra avının ölmesini bekler. Ölen avını kokusundan takip edip bütün olarak yutmaktadır.
Zehrinin nörotoksin (sinir sistemine etki eden zehir) , prokogülan (kan pıhtılaştırıcı etken madde) ve hemorajik (iç veya dış kanamaya sebep olabilecek maddeler) etken maddeler içerdiği bilinmektedir. Zehrin genel etkisi; sinir sistemine etki ederek felce neden olmak, hemorajik etken maddeler ile iç kanama meydana getirmek, prokoagülan içerikle kanı pıhtılaştırarak hayati tehlike ve ölüme sebebiyet verme gibi etkileri bulunmaktadır. Uluslararası klinik toksinoloji kaynaklarında tehlikelilik düzeyi ile ilgili "ağır zehirlenme, muhtemelen potansiyel olarak öldürücü" tanımı yapılmaktadır. Zehir bezleri büyük olan tür ile ilgili olarak Kafkasya’da evcil hayvanlar ve insanlarda ölüm olayları kaydedilmiştir.
SIKIŞTIRILMADIĞI SÜRECE İNSANLARDAN UZAKLAŞMAKTADIR
Bu tür gözden uzak ve gizli yaşamayı tercih ettiği için pek sık insanlarla karşılaşmaz. Sıkıştırılmadığı sürece derhal insanlardan uzaklaşmaktadır. Ancak sıkıştırıldıkları takdirde yüksek sesli tıslamalar ile birlikte hızlı ısırma saldırısı gösterileri ile gözdağı vermeye çalışır. Ve bu sıkıştırılma devam edilirse zehirli dişleri ile ısırmalara yol açmaktadırlar. Isırılma durumunda zehrin insan hayatını tehlikeye sokabileceği için çok hızlı şekilde tıbbi yardım alınması gerekmektedir.
Türü tehdit eden faktörlerin başında, uluslararası evcil hayvan ticareti nedeni ile yabancı veya yerli evcil hayvan satıcıları tarafından kanunsuz olarak toplatılma gelmektedir. Hopa/Kafkas Engereği eşsiz görünümü nedeni ile yabancı araştırmacılar veya evcil hayvan satıcıları tarafından toplatılıp satılmaktadır. Türün 1970’lerden bu yana özellikle yabancılar tarafından toplanıp, yurt dışına kaçırıldığı ve ticaretinin yapıldığı bilinmektedir.
Popülasyona etkisi zayıf da olsa bilimsel maksatlı toplatılma bir diğer tehdit faktörüdür. Çay bahçelerinin içinde sıklıkla görülen tür, yöre halkı tarafından korkulduğu için öldürülmektedir. Tarımsal maksatlı ilaç ve gübre kullanımı da tür için bir diğer tehdit faktörüdür.
Bu tehditlerin ortadan kaldırılması için Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce türün kaçakçılığına karşı ve korunmasına yönelik olarak yöre halkına bilgilendirme çalışmaları yapılmaktadır. Gümrük çıkış noktalarında çalışan personele tür ile ilgili eğitim verilmektedir.