MART-NİSAN 2021 / NESLİ TEHLİKE ALTINDAKİ TÜRLER

İmparatorlukların sembolü: Şah kartal


Murat ÖZKAN     İdris Ölmez 

26.03.2021 


Canlılar alemi içinde en görkemlilerin başında gelen kartallar, yüzyıllardır insanlarda hayranlık uyandırmaktadırlar. Şah kartal da Atmacagiller familyasına ait bir kartal türüdür. Erişkinlerin omuzlarında beyaz bir leke bulunmaktadır, bu görünümleriyle bir imparator pelerinini andırdıkları için de bu adı almışlardır.

Çoğu yırtıcı gibi kartal türleri de kahramanlık sembolüdürler; birçok ülkede, spor kulüpleri, havacılık şirketleri vb. armalarını ve hatta gelmiş geçmiş birçok medeniyetin ve ülkenin bayrağını süslemişler veya süslemekteler. 
 
Ülkemizdeki 11 kartal türünden biri olan Şah kartal, oldukça geniş kanat açıklığı ve büyük gövdesiyle en büyük kartal türleri içindedir. Kanat açıklığı 190-210 santimetre, boyları ise 75-80 santimetre kadar olabilir. Ağırlığı 3 – 5,5 kilogram arasındadır. Ergin bireylerin sırt kısmı siyah ile kahverengi arasında değişen renklerde olur. Ense kısmında pelerine benzer beyaz bir benek vardır.  Kanatları esmer-siyah, kuyruğun ucu açık renk şeritlidir.
 
Genel olarak orta enlemlerin Akdeniz iklimi ve karasal iklim özelliği gösteren bölgelerinde bulunan bu tür, zaman zaman ılıman iklim veya boreal bölgelerde de gözlenmektedir. Ağaçlar ile kapatılmamış, çevreyi rahatça ve engelsiz gözlemleyebilecekleri bir ağaç üzerinde yuva yapmayı tercih ederler. Yuvalarının çapı 2,5 metreyi bulmakta ve yuva ağırlıkları da 1 ila 2 ton ağırlığa ulaşabilmektedir.  
 
GÖÇ SIRASINDA GÜNLÜK BİN KM’DEN FAZLA YOL ALABİLİRLER
 
Şah kartal, ülkemiz dışında Kıbrıs da dâhil olmak üzere, Güney Avrupa’dan Güney Rusya’ya kadar olan bölgelerde bulunur. Bununla birlikte kış göçü nedeniyle Afrika (Mısır’dan Kenya’ya), Hindistan ve Güney Çin’de de bulunurlar. Türkiye’de görülen ırkı Aquila heliaca heliaca Savigny’dir. Ülkemizdeki yayılış alanı genellikle Orta Anadolu ile Batı Karadeniz Bölümü; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Akdeniz ve Marmara Bölgeleridir. Gençlerin tümü göçmendir. Kışı, Hindistan, Çin, Arabistan, Türkiye ve Afrika'da geçirirler. Özellikle göç sırasında çok farklı yaşam alanlarında görülürler. Şah Kartallar hayatlarının büyük kısmında tek ve eşli yaşar. Göç zamanı yaklaşınca 10 kadar birey bir araya gelir ve göç başlar. Göç ederken bireysel olarak hareket eder ve avlanırlar. Göç sırasında günlük bin km’den fazla yol alabilirler.
Şah kartallar ilk üreme zamanına dört yaşında erişir. Üreme dönemine eriştiklerinde kendilerine bir eş bulurlar ve yaşamları boyunca birbirlerinden ayrılmazlar. Ancak herhangi bir ölüm olduğunda yeni bir eş ararlar.  

Haber Görseli

YAVRULARIN YÜZDE 10-15’LİK KISMI ERİŞKİNLİĞE ERİŞEBİLMEKTE
 
Kuluçka mart sonu ve nisan başı gibi başlar. Dişiler yılda iki, bazen de üç tane yumurta yapar. Yaklaşık 43-45 gün süren kuluçkaya her iki eş de yatar. Yumurtadan ilk çıkan yavru her zaman avantajlı olur. Daha erken büyümeye başlar ve ilk zamanlardan itibaren daha fazla yiyecek alır ve sıklıkla küçük yavruya saldırır. Sonuçta hayatta kalan ilk yavru olur. Anne-baba da tek yavrunun bakımını daha kolay yapar. Yavruların kendi aralarındaki bu mücadele yanında diğer yırtıcılara yem olma, kıtlık gibi nedenlerle ancak yüzde 10-15’lik kısım erişkinliğe erişebilmektedir. Yaklaşık 60 gün sonunda yavru uçmaya hazır hale gelir. Yavru ilk olarak annenin yanında uçmaya başlar ve kendi başına avlanacak duruma gelinceye kadar annenin yanında kalır. Genç bireyler erginlere göre daha açık renkli olurlar.
 
Gagası ve pençeleri orta büyüklükteki hayvanları öldürecek güçtedir. Şah kartalların diyetinde genellikle gelengi, dağ sıçanı, hamster, tavşan gibi orta boy memeliler ve tilki gibi büyük memeliler vardır. Fakat toy, turna, ördekler, kazlar, sülüngiller, kargagiller gibi kuş türleri ve genç keçi ve koyunların leşleri; yılan, kaplumbağa gibi sürüngenler ve nadiren de balıkla beslenir. Bunun yanında bazı sürüngenler ve kuşları da avlayabilirler. Avlanırken ilk olarak açık alanların ve orman kenarlarının üzerinde yavaş biçimde uçarlar. Çok iyi görme becerisi olan gözleri sayesinde avlarının yerini belirlerler ve sonra hızlı biçimde aşağıya doğru süzülerek avlarını yakalarlar. Kendi yuva bölgelerinde avlanmadıkları gibi başka yırtıcıların da bu bölgede avlanmasına izin vermezler. 
 
Avrupa'da nesilleri tehlike altındadır. Bitki ve Hayvan Türlerinin Dünyadaki En Kapsamlı Küresel Koruma Durumu Envanteri (IUCN) Kırmızı Liste içerisinde Vulnerable (VU) yani duyarlı kategorisindedir. Türkiye, türün korunmasında özel bir yere sahiptir. Hazırlanan koruma eylem planları kapsamında türle ilgili veri toplamak üzere verici takma çalışması gerçekleştirilmektedir. Tüm yırtıcılar gibi Şah kartal da Bakanlık tarafından koruma altına alınmış bir türdür.

Kartal yırtıcı kuluçka göç kahramanlık