TEMMUZ-AĞUSTOS 2019 / DÜNYADA KOOPERATİFÇİLİK

Kooperatifçilikte Japonya örneği


Dr. M. Erhan EKMEN    

11.07.2019 


Bu sayıda sizlerle dünyanın ekonomi devleri arasında yer alan Japonya’dan iki hikaye paylaşacağım. Atom bombalarına kadar tarihinde birçok yıkımı yaşayan Japonya’nın ekonomik olarak tekrar yükselmesinde önemli roller üstlenen kooperatifler, ülkenin karşılaştığı felaketler ve krizlerle mücadelede de yine en başta görev almışlardır. Bir sıkıntı anında kooperatiflerin nasıl güçlerini birleştirerek kalıcı çözüm yolları oluşturduklarının anlatıldığı aşağıdaki başarı hikayelerinde yer alan ZEN-NOH adlı kooperatif, ülkede yer alan tarım kooperatifleri üst birliklerin ulusal düzeyde kurdukları bir federasyon.

Krizler Karşısında ZEN-NOH Kooperatifi

Çoğumuz, Japonya’da 2011 yılında meydana gelen 9 şiddetindeki Tohoku depremini ve sonrasındaki tsunami felaketini hala hatırlarız. O dönemde Tarım Kooperatifleri Federasyonu (JA ZEN-NOH) ve Japon Tüketicileri Kooperatif Birliği (JCCU), bölgedeki Miyagi ve Kobe Kooperatifleri ile iş birliği yapmış ve yeniden yapılanma için çeşitli yardım faaliyetleri yürütmüşlerdir. Tsunamiden tahrip olan kıyılarda üretilen ‘‘Sendai Lahanası’’ ortak çalışmaların sembolü olmuştur. Lahananın tohumları, depremden sonra geçici okullarda okuyan Miyagi Tarım Lisesi (Natori) öğrencileri tarafından ekilmiş, ürünler ise ülke çapında yardım kampanyası şeklinde kooperatiflerin kendi satış mağazalarında satılmıştır.

Bu anlamlı faaliyet, Japonya’da üretici ve tüketici kooperatiflerinin ülke ve ortakları menfaati için nasıl bir arada çalışabildiklerini gösteren güzel bir örnektir.

Japonya ile ilgili bir başka çarpıcı hikaye ise, 2018 yılında yaşanan büyük ekonomik kriz dönemine aittir. Ekonomideki sıkıntılar mutfağa yansıdığında ilk tedbiri her zaman ev hanımları alırlar. Japon kadınları da çözümü tüketici kooperatiflerinde aramaktadırlar. Tarımsal üretimde de yine Japon kadınlar öne çıkmakta ve kooperatifçilik içinde yer almaktadırlar. Üretim ve tüketim kooperatiflerinin bir araya gelmesiyle kadınlar arasında oluşan karşılıklı yardım faaliyetlerinin toplum hayatındaki önemini gören Japon Hükümeti, ülkede kooperatiflerin büyümesi için destekleme kararı almıştır. Ülkede halen 80 milyon ortağa sahip 32 bin kooperatif bulunmakta ve bunlar 640 bin kişiye istihdam sağlamaktadır.

10 milyondan fazla ortağı var

Ülkenin en büyük kooperatifi  (JA) sembolüyle anılan Japon Tarım Kooperatifleri Grubudur. 10 milyondan fazla ortağı olan JA Grubunun yapılanması 3 kademeden oluşmaktadır. En altta kooperatifler ve bunların kurdukları 652 adet Tarım Kooperatifleri Üst Birliği bulunmaktadır. İkinci düzeyde Japonya’nın İdari Bölgelerine göre yapılanmış Tarımsal Kooperatifleri Üst Birlikleri Bölgesel Birlikleri (CHUOKAI) bulunmaktadır. Üçüncü düzeyde ise bizdeki Ziraat Odalarına benzer yapıda olan ve ulusal seviyedeki Tarım Kooperatifleri Üst Birliklerinin Merkez Birliği (JA-ZENCHU) yer almaktadır.

Sektörde önemli görevler üstlenen ulusal çaptaki birçok teşkilat, (JA) Grubun altında, yeniden bir araya gelmişlerdir. Bu devasa yapının altında yer alan teşkilatlar ve görevleri şu şekildedir:

  1. Tarım Kooperatifleri Üst Birliklerinin Merkez Birliği (JA-ZENCHU): Tarım politikaları oluşturma, halkla ilişkiler, eğitim ve rehberlik gibi mesleki konularla ilgilenmektedir.
  2. Tarım Sigortaları Merkezi (ZENKYOREN): Üyelerinin tarımsal faaliyetlerinin ve mülk, trafik, yaşam gibi bireysel risklerinin sigortalanması ile ilgilenmektedir.
  3. Tarım ve Orman Kooperatifler Merkezi Bankası (NORİNCHUKİN): Ortakların tasarruflarıyla kurulan banka, ortaklarına ticari faaliyetlerde bulunabilmeleri için çeşitli finansal destekler vermektedir.
  4. Tarım Kooperatifleri Üst Birliklerinin Ulusal Federasyonu (ZEN-NOH): Üreticiler ile tüketiciler arasında güvenilir bir köprü vazifesi görmek amacıyla tarım ticaretini ve çiftçinin tarımsal yaşam tarzlarını desteklemeye, tüketicilere güvenli, taze, yerel üretilen tarım ürünleri sunmaya ve çevrenin korunmasına çalışmaktadır.
  5. Nokyo Turist Kurumu: Turizm konusunda ortaklarına ticari hizmet sunmaktadır.
  6. Japon Tarım Gazetesi: Tarım alanında bilgilendirme ve yayın hizmeti vermektedir.


Bu yapılanma altında en önemli oluşumlardan biri olan ZEN-NOH Grubu, JA Grubunda yer alan Japon Tarım Kooperatiflerinin tarımsal üretimde kullanacakları girdiyi tedarik etmekte ve tarım ürünlerinin satışını gerçekleştirmektedir. Çiftçilerin toplumdaki statülerini yükseltmeye katkıda bulunmak amacıyla sosyal ve kültürel faaliyetlerde bulunmaktadır. Tüketicilere kendi bölgelerinde üretilen tarım ürünlerini güvenilir bir şekilde sunmaktadır. Ayrıca çevre korunma aktivitelerinde bulunmaktadır. ZEN-NOH Grubunun bu amaçlarına ulaşabilmek için yürüttüğü ticari işler için 2017-2018 dönemine ait cirosu 42,1 milyar dolar tutmaktadır. Bu büyüklükte ticarete konu olan işler kapsamında, tüketici taleplerine göre planlama yaparak tarım ürünlerinin üretilmesi, taşınması, işlenmesi, depolanması ve pazarlanması, özellikle hayvancılıkta ürün piyasalarının yapılandırılması, marka oluşturulması gibi faaliyetler bulunmaktadır.

Bizim kooperatiflerimizle karşılaştırma yaparsak bu faaliyetlerin neredeyse tamamı, ana sözleşmelerimizde yapılması gereken “çalışma konuları” olarak detaylı bir şekilde yer aldığını görürüz. Zaten kooperatiflerimizin mevzuat, kuruluş ve yapılanma açısından Japon kooperatiflerinden geri olduğu söylenemez. Hatta bizdeki yapılanmada kirlilik olarak adlandırılan durum, Japonya’da her idari bölge için ayrı dikey yapılanma olduğu için daha karmaşıktır. Buna rağmen Japonlarda örgüt kirliliği yaşanmamaktadır.

Sonuç olarak, ülkemizde mevzuatı değiştirerek ya da yeni yapılanma modelleri yaparak örgütlenme ile ilgili çözümlere ulaşamayız. Bu hikayede olduğu gibi örnek almamız gereken husus; Japonların “birlikte iş yapabilme” kültürleridir. Bu yaklaşım sayesinde ortak menfaatler için üretici ve tüketici aynı çatı altında buluşabilmekte, üretici fiyatları korunurken tüketici fiyatları artmamakta hatta gıda fiyatlarındaki enflasyonist baskılar bile engellenebilmektedir. Artık Türk Kooperatifçiliğinde gerçek anlamda karşılıklı güvene dayalı, iş birliği döneminin başlaması gerekmektedir.

tarım kooperatifleri ZEN-NOH Kooperatifi