MART-NİSAN 2025 / TARİHTEN BİR SAYFA
Ziraate adanmış bir hayat: Dr. Mirza Gökgöl
Mirza Gökgöl (Mirza Hacı veya Hacızade), Türk botanikçi, bitki ıslahçısı, ziraat mühendisi. Mirza Gökgöl, 1897'de Azerbaycan’ın Gence kasabasında doğdu. Liseyi Gence’de Rus Gimnasyumunda bitirdi. Rusya-Harkov’da yüksek tahsile başlamışsa da Azerbaycan Hükümeti’nin 1920 yılında yurt dışına tahsil için gönderdiği 100 öğrenciden biri olarak Almanya’nın Berlin Yüksek Ziraat Okulu’ndan 1923’te mezun oldu. 1926’da doktora eğitimini tamamlayarak Ziraat Doktoru, tohum ıslahı kursuna da iştirak ederek “Islah Müfettişi” (Saatcucht-Inspector) ünvanlarını aldı.[2]
1926 yılının Temmuz ayında dönemin Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Vekili (Tarım Bakanı) Sabri Toprak ile Halkalı Ziraat Mektebi meyvecilik profesörü Hamdi Dikmen Berlin Yüksek Ziraat Okulunu ziyaret eder. Okulun Soyaçekim (Institut für Vererbungswissenchaft) Enstitüsü Müdürü tanınmış genetikçi Prof. Dr. Erwin Baur’u Türkiye’ye davet eder. Baur teklifi kabul etmez ama öğrencisi Mirza Bey’in ismini verir. Bunun üzerine Mirza Bey 1926’da Türkiye’ye gelir. 11 Ağustos 1926’da Halkalı Ziraat Mektebi bünyesinde göreve başlar ve tohum ıslah istasyonunu kurar. İstasyon 1931 yılında Yeşilköy’e taşınır. Burada özellikle buğday ıslahına yönelik çalışmalar yürütür. Buğdayın menşei ve gen merkezi Anadolu’nun her yerinden örnekler toplanır, Yeşilköy arazilerine ekimleri yapılır ve 2 yıl boyunca gözlemler gerçekleştirilir. Başak şekillerine göre yapılan ayrım neticesinde 18 bin farklı varyete tespit edilir ve Türkiye Buğdayları adlı eserler ortaya çıkarılır. Bu çalışma neticesinde Türkiye buğdaylarının; buğdayın kökeni, menşei ve gen merkezi yönünden olağanüstü bir yer tuttuğu kanısına varılır.[2]
1955 yılında Yeşilköy’ün müdürlük vazifesi de üzerinde kalmak kaydıyla Ziraat Vekâleti Tetkik ve İstişare Heyeti Üyeliğine seçilir.[3] Yaş haddinden emekli olana kadar Yeşilköy Tohum Islah İstasyonu (Yeşilköy Zirai Araştırma Enstitüsü) Müdürü ve Islahçı olarak çalışır. [2]
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Başkanı Nesib Bey Yusufbeyli’nin kızı Zühre Yusufbeyli ile evlenir. Kayınvalidesi, Kırım halk hareketi kahramanı, Türk dünyasının önemli şahsiyetlerinden ünlü yayıncı, yazar ve reformist İsmail Gaspıralı’nın kızı, Rusya’daki Türk Kadın Hareketi’nin öncülerinden ve Alem-i Nisvan dergisinin baş editörü ve yayıncısı olan Şefika Gaspıralı’dır. 1934 yılında Soyadı Kanunu ile memleketi Gence’ye ve o bölgedeki Göygöl’e duyduğu özleme ithafen “Gökgöl” soyadını alır.
Gökgöl çiftinin 3 erkek, 1 kız olmak üzere 4 çocuğu olur. Mirza Bey, yaşamının son günlerine kadar Kabataş’ta oturdukları evde yaşamıştır. Kayınvalideleri Şefika Hanım da yaşadığı birçok zorluk, maddi sıkıntı sonucu kızı ve damadının yanına taşınmış ve vefatına kadar burada kalmıştır. 1981 yılında İstanbul’da vefat eden Mirza Gökgöl’ün kabri Zincirlikuyu Mezarlığı’ndadır.[1][4][5]
Oğlu Oğuz Yusuf Gökgöl ile Hafız Ahmedov tarafından HafızTimes.com için yapılan röportajdan:
“Babam, Başbakan’ın ailesinin hâlini gördü ve kızıyla evlendi”
Babam milliyetçi bir insandı. Annem ve anneannemin İstanbul’da yalnız yaşadıklarını öğrenince onları aramış. Anneannem iki çocuğuyla birlikte Sivastapol’dan İstanbul’a kaçmayı başarmış ama kimse onları desteklememiş. Çok fakirlermiş. Babam onların yoksulluk içinde süründüğünü görmüş, araştırmış ve kim olduklarını öğrenmiş. Azerbaycan Başbakanı’nın eşinin ve çocuklarının bu kadar zor durumda yaşaması babamı çok hayal kırıklığına uğratmış ve üzmüş. Annemle evlenmeye karar vermiş. Anneannemi de yanlarında getirip birlikte yaşadılar.
Çocukluğumda İstanbul Yeşilköy’de hep büyük bahçeli evlerde yaşadık. Akrabalarımız bize gelir, yaz tatillerini bizimle geçirirlerdi. Evlerimiz her zaman deniz kenarında olurdu. Annemin amcası Haydar da Türkiye’de okudu. Daha sonra Kayseri’ye yerleşti. Hanımının da muhteşem bir evi vardı. Çok zenginlerdi. Haydar amca ailesi ve hizmetçileriyle birlikte yanımıza gelirdi, bütün yazı birlikte geçirirdik. Onlar için üç çeşit sofra kuruldu. Hatta özel bir aşçımız bile vardı.
Çocukluk yıllarım muhteşemdi. Deniz kenarında yaşamaktan keyif aldım. Yeşilköy, çok sayıda gayrimüslim ailenin yaşadığı kozmopolit bir bölgeydi. Yaz tatillerinde çocukları babalarının yanında çalışmak zorunda kalırken, biz (kardeşim ve ben) sabah kalkar kalkmaz denize giderdik. 1952 yılında eğitim almak için Almanya’nın Darmstadt şehrine geldim. 1963’ten beri Hamburg’da yaşıyorum.
Atamgilin eski soyadı “Hacızâde” idi. Türkiye’de Soyadı Kanunu çıkınca yetkililer babama “Hacı-meci diye bir şey yok. Kendine başka bir isim bul.” demişler. Cevad Bey kısa sürede “Genceli” soyadını aldı. Babam da Gökgöl kelimesini soyadı olarak kabul etmişti. Hatta yıllar sonra babam kendi evini inşaa ederken binaya “Gence” adını vermiş.
“Hayatları boyunca Anavatan hasretiyle yaşamak zorunda kaldılar”
Babam her zaman sıla hasretiyle yaşadı. Annem de babam da memleketlerinden uzaklaştılar. Hayatları boyunca bunun acısını yaşamak zorunda kaldılar. [6]
Gaspıralı ve Yusufbeyli’nin torunu, Mirza Gökgöl’ün oğlu Oğuz Yusuf Gökgöl, Almanya’nın Hamburg şehrinde Şubat 2022’de vefat etti.[7]
Bazı Eserleri:
-
Türkiye Buğdayları-1 - 1935
-
Türkiye Buğdayları-2 - 1939
-
Tohum Islahçılığının Amaçları ve Bunlara Ulaştıracak Yollar - 1946
-
Buğdayların Tasnif Anahtarı - 1955
-
Serin İklim Hububatı Ziraatı ve Islahı - 1969
-
Çeltik Ziraatı - 1960
-
Şimali - Şarki Anadolu Yaylasında Ziraat Araştırmaları - 1937
-
Lufa Bitkisel Sünger - 1962
-
Yeşilköy Zirai Araştırma Enstitüsü'nün (Marmara-Trakya Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü) 50. yılı 1926-1976
Kaynakça
-
https://hafiztimes.com Oğuz Yusuf Göygöl ile röportaj
-
Gökgöl, M., & Taşan, R. (1978). Yeşilköy Zirai Araştırma Enstitüsü'nün (Marmara-Trakya Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü) 50. yılı 1926-1976. İstanbul: Yeşilköy Zirai Araştırma Enstitüsü.
-
BCA 30-11-1-0 Yer: 251-19-2 Belge Tarihi: 31.05.1955
-
Dr. Mirza GÖKGÖL, Hayatına ve Bilimsel Eserlerine Dair Bir Çalışma - Yük. Zir. Müh. A. Melih MİKAR
-
Karagöz A., 2020. Mirza Gökgöl: Plant Scientist, Seed Collector, Agronomist, Breeder and Archaeo-Botanist. Ekin J. 6(1):1-10, 2020.
-
Hafız Ahmedov, HafızTimes.com https://hafiztimes.com/azerbaycan-cumhuriyy%c9%99ti-liderinin-n%c9%99v%c9%99si-v%c9%99fat-etdi-foto/ https://hafiztimes.com/atam-bas-nazirin-ail%c9%99sinin-surunduyunu-gorub-v%c9%99-qizi-il%c9%99-evl%c9%99nib-n-yusifb%c9%99ylinin-n%c9%99v%c9%99si-il%c9%99-tarixi-musahib%c9%99-fotolar/
-
https://hafiztimes.com/azerbaycan-cumhuriyy%c9%99ti-liderinin-n%c9%99v%c9%99si-v%c9%99fat-etdi-foto/