MART-NİSAN 2025 / DÜNYADA KOOPERATİFÇİLİK
Tarım kooperatifleri ve İngiltere
Bu sayımızda, kooperatifçiliğin dünyada ilk kez kurulduğu ve merkezi olarak kabul edilen İngiltere’ye gideceğiz. Ekonomi sistematiğinde liberal ekonominin beşiği olan İngilizlerin, bütün dünyaya neoliberal politikaları teşvik ederken kendi ülkelerinde nasıl sosyoliberal bir yaşam tarzını seçtiklerini anlatacağız. Ekonominin bütün sektörlerinde üretim öncesinden tüketim sonrasına kadar günlük hayatın hemen her alanında kamucu, sosyal temelli ve kolektif bir yaklaşımın, her şeyin temelini oluşturduğunu göreceğiz.
Eğer bir gün yolunuz İngiltere’ye düşerse; havaalanına indiğiniz andan itibaren; ülkede taksicilikten otelciliğe, üretimden perakende satışa, yerel yönetimlerden siyasete, hatta cenaze işlerinden bebek bezine kadar kooperatiflerin piyasaya hâkim olduğuna ve fiyatlara denge getirdiğine şahit olabilirsiniz.
Ülkemizde bir köydeki birim kooperatifini yan köydeki aynı tipte bir kooperatif ile bir araya getirip birlikte hareket ettirmeyi başarabildiğimiz söylenemez. Hâlbuki aynı havza içinde bulunan aynı ürünler bazında, aynı tipte kurulmuş kooperatifler bir araya gelerek bölgeyi üretim ve üretici adına temsil edebilecek ciddi bir güce ulaşabilirler. Daha sonra sektördeki diğer ürün gruplarındaki kooperatif birliktelikleri ile bir araya gelip daha güçlü bir yapıya dönüşebilirler. Bir sonraki aşamada ise sektördeki işleme, depolama, nakliye, sigorta, finans gibi hizmetleri veren diğer kooperatifleşmiş yapılar ile kümeler hâlinde birliktelikler oluşturarak piyasada kendi alanlarında tam bir hâkimiyet kurabilirler. İşte bu mantık İngiltere’de çok net işliyor ama durum bunlarla bitmiyor. Bu aşamalarla aslında yolun ancak yarısına geldikleri söylenebilir. Çünkü bundan sonra tüketici kooperatifleri ile zincir marketlerini kurmuş perakende kooperatifleri ve ihracatçı kooperatifleri ile sözleşmeler yapılarak üretim ve pazarlama planlamaları yapıyorlar. Dahası çeşitli sosyal amaçlı kooperatifler ile gıda yardımları, gıda ve sağlık konularında bilinçlendirme eğitimleri, çevre ve doğa koruma ile ilgili farkındalık çalışmaları yapılıyor. Bizim gözümüzde imkânsız gibi görülen halkalar hâlindeki ortak mücadele İngiltere’de günlük hayatın olağan ve vazgeçilemez bir unsurudu.
BİRLEŞİK KRALLIK KOOPERATİFLERİ
Birleşik Krallık Kooperatifleri (Co-operatives UK), aslında kooperatifler için kampanya yürüten ve kooperatif işletmelerini teşvik etmek, geliştirmek ve birleştirmek için çalışan ulusal bir ticaret kuruluşudur. İlk olarak 1870 yılında Kooperatif Merkez Kurulu olarak kurulmuş, adını Kooperatif Birliği olarak değiştirmiş ve 2001 yılında Endüstriyel Ortak Sahiplik Hareketi (ICOM) ile birleşmesinin ardından Birleşik Krallık Kooperatifleri olmuştur. Tarihsel olarak tüketici kooperatifleriyle ilişkilendirilen birleşme, kapsamını işçi kooperatiflerini de kapsayacak şekilde genişletmiştir. Birleşik Krallık genelindeki tüm kooperatif hareketinin değerlerini desteklemek ve tanıtmak üzere faaliyetlerini sürdürmektedir. Kooperatif Koleji ve Kooperatif Partisinin kurulmasından da sorumludur.
Kooperatifler için bir ticaret birliği olarak piyasada benzersiz bir rolü bulunmaktadır. Kooperatif eylemine tutku ve ilgi duyan herkesi bir araya getirmeyi amaçlamaktadır. Ana cadde tüketici kooperatiflerinden barlara ve futbol kulüplerine, sağlık hizmetlerinden tarıma, kredi birliklerinden topluma ait dükkânlara, bakkallara kadar ekonominin birçok sektöründe bir marka değeri oluşturmakta ve kooperatif alternatifini teşvik etmek için çalışmaktadır. Kooperatifler, ülkedeki en büyük ortaklık hareketidir. Kooperatif ekonomisi 2023 yılı sonu itibarıyla toplamda yaklaşık 88 milyar avro değerindedir ve 74 milyon üyesi vardır. 10 binden fazla bağımsız ticari girişime sahiptir ve 400 binden fazla kişiye istihdam sağlamaktadır. Güçlerini ve var olma nedenlerinin temelini kurdukları ortaklık ağları oluşturmaktadır. Birleşik Krallık Kooperatifleri Teşkilatına, 1100’den fazla kooperatif doğrudan üyelikle, 3500 kooperatif ve karşılıklı yardımlaşma kuruluşu da federal üyelikle ortaktır. Bir merkezi kooperatif üst kuruluşu olarak ortaklıkları tarafından sahiplenilmektedir. Ortaklık aracılığıyla paylaşılan zenginlik teşvik edilerek, Birleşik Krallık’taki herkesin sürdürülebilir kooperatifler kurmasını veya bunlara katılmasını sağlamak için kararlılıkla çalışılmaktadır. Yine aynı yıl itibarıyla başlatılan “Yeni Kooperatiflere İş Desteği Programı” için Kooperatif Bankasından (The Co-operative Bank) 1300’den fazla yeni kurulan kooperatif, mevcut kooperatif ve kooperatife dönüşen işletmeler için fon ayırmıştır.
Kendilerini “Biz Kooperatif Hareketi’nin Sesiyiz” sloganıyla tanıtmaktadırlar. Misyonları, kooperatif işletmelerini uzman bilgi ve deneyimle güçlendirmek ve desteklemek, kooperatif ekonomisini büyütmek ve daha adil bir toplum yaratmaktır. Bunu ortaklarıyla birlikte ve onlar için birçok şekilde yapmaktadırlar. Politika yapıcılara, kooperatiflerin gelişebilmesi ve eşit bir rekabet ortamı yaratmaları için baskı yapmaktadırlar. Kampanya faaliyetleri aracılığıyla kamuoyunda kooperatifler hakkında farkındalık yaratmaktadırlar. Sektörün büyümesi ve gelişmesi için uzman tavsiyeleri ve güvenli fonlar sağlayarak kooperatifleri geliştirmektedirler. Ayrıca, kooperatiflerin bağlantı kurması, öğrenmesi ve birlikte iş yapması için ulusal etkinlikler, yerel atölyeler ve ağ oluşturma oturumları düzenleyerek kooperatifleri birleştirmektedir.
Tarım kooperatifleri, İngiltere’nin tarım sektöründe önemli bir rol oynamaktadır. Çiftçilere tedarik zinciri üzerinde daha fazla kontrol sağlar, ölçek ekonomileri yoluyla temel girdilerdeki maliyetleri düşürmelerine yardımcı olur. Üretimi ve verimliliği artırabilecek yeniliklerin paylaşılmasına olanak tanır. Ülkede hem üretimde, hem de gıda piyasalarında kooperatifler belirleyici oranda paya sahiptir.
Birleşik Krallık Kooperatifleri altında tarım kooperatifleri, sahip oldukları marka değeri ile birlikte diğer kooperatiflerle iş birliği hâlinde sektörün bütün paydaşlarının kazandığı bir sistem içinde faaliyetlerini sürdürmektedir.