Murat ÖZKAN     İbrahim BAĞCI 

Havza esaslı su yönetimi nedir?

Havza: su toplama alanı olarak tanımlanır. Nehir havzalarında su ayrım çizgisinden denize aktığı noktaya, kapalı havzalarda ise suyun toplandığı nihai noktaya kadar suyun toplanma alanıdır. Günümüzde, etkin ve sürdürülebilir bir su yönetiminin sağlanması maksadıyla havza esaslı su yönetimine geçilme çalışmaları sürdürülmektedir. Havza esaslı su yönetimi sayesinde su kaynaklarının korunması, su kalitesi ve miktarında kötüleşmenin önlenmesi ve iyileştirilmesi hedeflenmektedir.

Havzanın bütünü ele alındığında: havza birçok farklı idari sınırı ve farklı sektörü içerir. Bu sebeple, su kaynaklarının korunması maksadıyla karar alınması ve uygulamanın gerçekleştirilmesi için havza esaslı su yönetimi, paydaşların katılımı ve koordinasyonu temin edilerek hazırlanan planlamayı içeren bir yapı sunmaktadır.

Su kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması noktasında nasıl bir havza yönetim planı uygulanmaktadır veya uygulanacaktır?

Bir havzadaki su kaynaklarının ve canlı hayatının korunması ve bozulmanın önlenmesi maksadıyla su kaynakları için sürdürülebilir bir koruma-kullanma dengesi gözetilerek havzanın tamamını esas alan nehir havza yönetim planları hazırlanmaktadır.
Yer üstü ve yer altı suyu kütlelerinde su durumunu belirlemek maksadıyla bir yıl süresince biyolojik, fizikokimyasal, hidromorfolojik ve kimyasal izleme çalışması gerçekleştiriliyor. Çevresel hedefler de belirlendikten sonra su kütlelerinin miktar ve kalitesinin iyileştirilmesi için tedbirler programı hazırlanıyor.

Bugüne kadar beş adet havza (Büyük Menderes, Meriç Ergene, Susurluk, Konya ve Gediz) için nehir havza yönetim planı hazırlandı. Altı adet havzanın (Akarçay, Batı Akdeniz, Yeşilırmak, Burdur, Kuzey Ege ve Küçük Menderes) ise nehir havza yönetim planı hazırlık çalışmaları devam ediyor. Geri kalan havzalar için nehir havza yönetim planlarının 2023 yılına kadar tamamlanmasını hedefliyoruz. Tamamlanmış olan nehir havza yönetim planları, Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girecektir.
Sektörel Su Tahsis Planları ile de havza ve sektörel alt havza ölçeğinde her sektörün (içme-kullanma, çevre, tarım, enerji, sanayi) ihtiyacı olan suyun, ekonomik, sosyal ve çevresel açıdan analiz edilerek, adil bir şekilde geleceğe yönelik (1, 5, 10 ve 20 yıllık) planlanması yapılmaktadır. 2023 yılına kadar tüm havzalarda sektörel su tahsis planı hazırlanmasını hedefliyoruz. 2023 yılından sonra Nehir Havzası Yönetim Planları çatısı altında Sektörel Su Tahsis Planları birleştirilecektir.

SEKTÖREL SU TAHSİS PLANLARINA GÖRE SU DAĞITIMI YAPILACAK

Havza yönetim planlarının uygulanması ile tarımsal sulamada ne gibi değişiklikler olacaktır?

Nehir havza yönetim planları kapsamında, iyi tarım uygulama kodlarının uygulanması, sulama sistemlerinin modernizasyonu, sektörel su tahsis planlarının hazırlanması, suyun verimli kullanımının arttırılması yer alıyor. Bu sayede, suyun sulamada daha verimli kullanılmasının yanı sıra daha iyi kaliteye sahip sulama suyunun elde edilmesi planlanmaktadır. Yer üstü suları için alınması ön görülen söz konusu önlemler ile yer altı sularındaki su çekiminin azalması sonucunda, yer altı suyu seviyeleri de yükselecektir.

Sektörel su tahsis planları: iklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisi dikkate alındığında, su yönetimi stratejilerinin belirlenmesinde önemli araçlardan biri olacaktır. Ayrıca yapılan kuraklık analizleri ile tarihsel olarak ve gelecekte olması beklenen kuraklık durumları ve sektörlere tahsis edilebilecek kullanılabilir su potansiyelleri hesaplanmaktadır.  Özellikle suyu çok kullanan tarım sektörü için: bireysel tahsislerin tahsis planında belirlenen senaryoya göre uygun dağıtımının yapılması ve izlenmesi, tahsis planında belirlenen bitki deseninin üreticilere önerilmesi, bu bitki desenlerinin desteklenmesi ve Bakanlığımız il teşkilatları ile birlikte bu yönde yönlendirme çalışmalarının yapılması, sulama sistemlerinin modernizasyonunun sağlanması, sulama sistemlerinde su kayıpları hedeflerinin sağlanıp sağlanmadığının takip edilmesi gibi eylemler yer alıyor.

HAVZANIN BÜTÜNÜ BİRLİKTE ELE ALINDIĞI BİR PLANLAMA YAPILMASI ZORUNLU

Su kaynaklarının havza yönetimine göre kullanılmasının avantajları ve dezavantajları nelerdir?

Nüfus artışı ve sanayileşme ile birlikte gıda talebinin ve dolayısı ile suya olan talebin artması, iklim değişikliği sebebi ile yağış ve sıcaklık rejimlerinin değişmesi sonucu su kaynaklarının kullanıcılar arasında adil ve dengeli bir şekilde paylaştırılması her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Bu sebeple, ülkemizin gelişimi için en önemli hususlardan biri ‘Su Kaynaklarının Havza Esaslı Yönetimi’dir. Böylelikle, hem suyun sürdürülebilir yönetimi sağlanır, hem de koruma – kullanma dengesi gözetilmiş olur.

Su kaynaklarının havza bazında yönetimiyle: su kullanımından elde edilecek fayda en üst seviyeye çıkarken; su kaynaklarının kirlenmesini de önlemiş olursunuz. Su kaynakları daha verimli ve uzun vadede kullanılabilirken su tahsisi ise  adaletli ve sürdürülebilir olur. Yine suya olan talebin artması sonucu su kaynakları üzerinde oluşan stres azalır ve en önemlisi de yer altı suyu seviyesinde  iyileşmeler meydana gelir.

Suyu havza bazında yöneterek suyun sürdürülebilir kullanımı sağlanmaktadır. Kararların ve uygulama esaslarının belirli bir koordinasyon ve planlama içerisinde belirlenmemesi halinde suyun yönetimi neredeyse imkânsız hale gelmektedir. Suyun kullanımında yer alan paydaşların çokluğu ve havzaların fiziki büyüklüğü göz önüne alındığında: fiziki, sosyal ve ekonomik açıdan oldukça büyük bir yapıyı birlikte yönetme gereği oluşmaktadır. Bu sebeple etkin bir su yönetiminin gerçekleştirilebilmesi için havzanın bütününün birlikte ele alınarak bir planlama yapılması zorunludur.

Havza yönetim planlarına göre su tahsis uygulamaları nasıl takip edilecek?

Gelecekte karşılaşılması muhtemel kurak şartlara göre oluşturulan farklı senaryolarda belirlenen sektörel su tahsislerine uygun bireysel  su tahsislerinin yapılması önem arz ediyor.

Eylem planı takibi için havzadaki su kullanımlarının ölçülmesi ve plana uygun bireysel tahsislerin yapılması gerekmekte. Halihazırda çalışmaları devam eden Milli Su Yönetimi Sisteminin tamamlanarak faaliyete geçirilmesi bu bakımdan önem arz ediyor. Ayrıca Bakanlık havza bazında sektörel su tahsis planlarını hazırlayacak, DSİ ise bu planlara uygun bireysel tahsisleri yapacaktır.

Su kaynaklarının kullanımı noktasında dünyada buna benzer uygulamalar var mı?

İngiltere, Avustralya, İspanya, Fransa gibi ülkelerde ulusal seviyede politikalar belirlenmekte, yönetimsel ve teknik araçlar kullanılarak (izin, lisanslama, kayıt, optimizasyon) planlama çalışmalarının etkinliği ve takibi sağlanmaktadır.

Nehir havza yönetim planları ise 2000 yılında yürürlüğe girmiş olan Su Çerçeve Direktifi hükümlerince tüm Avrupa’da hazırlanmaktadır. Amerika dahil dünyanın büyük bir kısmında su kaynaklarını korumak maksadıyla Nehir Havzası Yönetim Planlarına karşılık gelen entegre havza yönetim planları hazırlanmaktadır.