TEMMUZ-AĞUSTOS 2025 / COĞRAFİ İŞARETLERDEN HABER VAR
Avrupa Birliği Coğrafi işaret listesinde yer alan yeni Türk tatları
Türkiye’nin üç kıtanın kesişim noktasında yer alması, çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapması ve farklı iklim kuşaklarını barındırması kültürel ve ekolojik zenginliğimizin temelini oluşturur.
Aynı zamanda bu zenginlik, coğrafi işaretlerimizi de ön plana çıkarır. Son yıllarda Türkiye’nin Avrupa Birliği’nden (AB) coğrafi işaret tescili alması bu zenginliğimizin uluslararası alanda da tanınmaya başladığını gösteriyor. AB coğrafi işaret tescili; belirli bir ürünün, kökeniyle ilişkili olarak kalite, ün veya diğer özellikleriyle ayırt edici hâle gelmesini korumaya yönelik bir sistemdir. Coğrafi işaret tescilleri sadece koruma değil aynı zamanda küresel ölçekte tanıtım, markalaşma ve pazar payı demektir.
2025 yılı Mayıs-Haziran aylarında 4 ürünümüzün daha AB’den tescil almasıyla tescilli ürün sayımız 35’e yükseldi. Dergimizin bu sayısında en son tescil alan ürünlerimizi tanıyacağız.
AB TESCİLİ ALAN İKİNCİ PEYNİRİMİZ ERZİNCAN TULUM PEYNİRİ
Erzincan Ticaret ve Sanayi Odası tarafından 29 Ağustos 2001 tarihinde “menşe adı” ile tescil ettirilen Erzincan tulum peyniri 27 Mayıs 2025 tarihinde AB tarafından tescil edildi ve “Ezine peyniri”nden sonra ikinci AB tescilli peynirimiz oldu.
Erzincan tulum peyniri; Akkaraman koyunundan yılın dördüncü ve dokuzuncu ayları arasında sağılan sütten veya Akkaraman koyununun sütüne, en fazla yüzde 5 oranında Morkaraman koyunu sütü veya keçi sütü karıştırılarak üretilir. Olgunlaşma süresi en az 4 aydır. 4-5 litre sütten 1 kg tulum peyniri elde edilir.
Tulum peyniri adını, Türklerin Orta Asya’dan günümüze kadar uyguladıkları yöntem olan peynirin muhafaza için koyun derilerinden yapılan tulumlara basılmasından alır. Osmanlı İmparatorluğu’nun saraylarında da tüketilen tulum peynirinden İkinci Beyazıt Dönemi’nde 1502 tarihli bir kararnamede İstanbul’a getirilen peynir çeşitlerinden biri olarak bahsedilir. Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk kez katıldığı 1851 yılındaki uluslararası fuarda sergilenen ürünler arasında tulum peyniri de bulunur (Anonim, 2024).
KOZALAKTAKİ SAKLI LEZZET AYDIN ÇAM FISTIĞI
Aydın Ticaret Borsası tarafından 16 Temmuz 2021 tarihinde “menşe adı” ile tescil ettirilen Aydın çam fıstığı, 2 Haziran 2025 tarihinde AB’de tescil edildi.
Aydın çam fıstığı; Aydın ilinde yetişen Pinus pinea Lin. ağaç kozalaklarının hasat edildikten sonra kabuğundan ayrılan ve zarından temizlenen, bir ucu sivri elipsi andıran ve embriyosu da bulunan endosperm kısmından elde edilen meyvedir. Rengi açık-koyu krem, ucu çok sivri, sivri ucu kirli sarıya yakın ve az dolgun gövdelidir. Kabuksuz olarak piyasaya sunulur.
1982 yılında yapılan bir çalışmada ülkemizde en geniş fıstık çamı ormanlarının bulunduğu yöre Aydın ili olarak belirtilmiş ve Türkiye toplamının yüzde 34’ünün bu ilimiz sınırları içinde bulunduğu ifade edilmiştir (Acun, 1982). Aydın ili genelinde fıstık çamı yetiştiriciliği yapılan alanlarda 500 yaşlarında canlı çam fıstık ağacı bulunur. Aydın’da çam fıstığı ağaçları, doğal yayılma alanı gösterir. Fıstık çamı üretiminde kritik zaman olan çiçeklenme döneminde istenen sıcaklık ve nispi nem koşulları il genelinde en uygun şekildedir. Aydın ilinin iklim özellikleri, toprak yapısı, yörenin etrafını saran dağlar, Aydın çam fıstığının kendine has özelliklere sahip olmasını sağlar. Aydın çam fıstığı; yöresel olarak “günar”, “kuner”, “küna”, “künar”, “küner”, “püste” isimleriyle de adlandırılır.
AB’DEN TESCİL ALAN İLK ET ÜRÜNÜMÜZ AFYON PASTIRMASI
Pastırmanın geçmişi yaklaşık bin 500 yıl öncesine dayanır. Eski bir Türk yiyeceği olan pastırmanın yapılışı oldukça zahmetlidir (Anonim, 2013). Afyon Ticaret Odası tarafından 2 Ağustos 2005 tarihinde “mahreç işareti” ile tescil ettirilen Afyon pastırması 11 Haziran 2025 tarihinde AB’den tescil almıştır.
Ege Bölgesi’nin İç Batı Anadolu sınırları içinde yer alan Afyonkarahisar, coğrafi açıdan Türkiye’nin önemli bir geçiş bölgesindedir. Karasal iklimin hüküm sürdüğü ilin geçim kaynağı tarım ve hayvancılığa dayanır. Bu durum Afyonkarahisar’ın yemek kültürüne de yansımıştır. Büyükbaş hayvancılığın yaygınlığı, ili sucuk ve pastırma üretiminde önemli illerden biri durumuna getirmiştir (Baytok vd., 2013).
Afyon pastırması; sığır veya manda karkas eti kullanılarak üretilir. Hayvanın karkasından alınan parça etler, teknolojisine uygun olarak kürleme ve yıkama işlemlerinin ardından baskılama ve kurutma işlemlerine tabi tutulup çemenlendikten sonra yeniden kurutulur.
Afyon pastırmasının çemeni; buy otu tohumu unu, toz kırmızıbiber ve sarımsak karışımının tuz ve su ile karıştırılıp hamur hâline getirilmesi suretiyle Türk Gıda Kodeksine uygun olarak hazırlanır.
MANDA ETİ İLE TATLANDIRILAN AFYON SUCUĞU
Afyon Ticaret Odası tarafından 2 Ağustos 2005 tarihinde “mahreç işareti” ile tescil ettirilen Afyon sucuğu 12 Haziran 2025 tarihinde AB’den tescil aldı.
Türklerin pastırma ve kavurmayla birlikte Orta Asya’dan beri tükettiği et ürünlerinden olan sucuk, Afyonkarahisar iliyle özdeşleşmiş ürünlerden biridir. Sucuk yapımının esası pastırma yapımında olduğu gibi çiğ etin, tuz ve baharatla pişirilişidir (Türkiye Kültür Portalı, 2024).
Afyon sucuğunun üretiminde sığır karkas etinin yanında sucuğa lezzet ve damak tadı bırakmak için en az yüzde 15 oranında manda eti kullanılır. Manda etinin kullanımı Afyon sucuğunun önemli ayırt edici özelliklerinden biridir.
Kesim sonrası iri parçalar hâlinde en az bir gün dinlendirilen etler kıyma makinelerinde iri olarak çekilip üzerine içyağı, baharat ve katkı maddeleri ilave edilir. Hazırlanan karışım kıyma makinelerinde bu kez ince olarak çekilir ve doluma hazır hâle gelir. Hazırlanan sucuk hamuru sığır bağırsağına hava boşluğu kalmayacak şekilde basınçla doldurulur. Dolumu gerçekleştirilmiş olan bağırsaklar sucuk askılarına alınır. Askılardaki sucuklara doğal veya kontrollü koşullarda fermantasyon ve kurutma işlemi ya da ısıl işlem uygulanır.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
-
Anonim, (2013). Türkiye Pastırmayı Yeniden Keşfetti. Erişim Adresi: http://www.ciftlikdergisi.com.tr/turkiye-pastirmayi- yeniden-kesfetti/
-
Anonim, (2024). Peynir’in Tarihi. Erişim Adresi: http://www.ilcisut.com.tr/tr/kurumsal/peynirin-tarihi.html
-
Acun, E. (1982). Devlet fıstık çamı ormanlarının değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, 32(1).
-
Baytok, A., Pekyaman, A., Yılmaz, H., Başat, H., Emren, A., Çelik, T., Çelik, E., Kara, A. M., Gürel, N. ve Uyan, M. (2013).
-
Afyonkarahisar Yemek Kültürü, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayın No: 83.
-
Türkiye Kültür Portalı, (2024). Afyon Sucuğu-Afyonkarahisar. Erişim Adresi: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/ afyonkarahisar/nealinir/afyon-sucugu