TEMMUZ-AĞUSTOS 2025 / KAPAK KONUSU
Gıda güvenilirliğini sağlamak için kontrol ve analizler kesintisiz devam ediyor
Her gün tükettiğimiz gıdaların kaynağını, üretim aşamalarını ve sofralarımıza nasıl geldiğini hiç düşündünüz mü? Gıda güvenilirliği, sadece bir denetim konusu ya da etiket üzerindeki son kullanma tarihi değil. Bu, tarladaki tohumun ekilmesinden, market raflarına ulaşmasına ve nihayetinde sofralarımıza kadar uzanan uzun ve hassas bir yolculuk. Bu yolculukta atılan her adım, sağlığımızı doğrudan etkiliyor. Gıda güvenilirliği ile ilgili bu yolculuğa dair ülkemizde ne gibi adımlar atıldığına ilişkin sorularımızı Gıda Kodeks ve Yem Mevzuatı Daire Başkanı Selim Kaplan’a yönelttik.
Öncelikle gıda güvenilirliği nedir? Ülkemizde bu konudaki bilinç düzeyi hakkında ne düşünüyorsunuz?
Gıda güvenilirliği; birincil üretimden itibaren gıda üretim sürecinin tüm aşamalarında gıdanın fiziksel, kimyasal ve biyolojik hiçbir risk içermemesidir. Kısaca ifade etmek gerekirse gıdanın insan tüketimine uygun olması, tüketici sağlığını olumsuz etkileyecek etkenlerden ari olmasıdır.
Bakanlık olarak gıda güvenilirliği politikamızı “Çiftlikten Sofraya, Tarladan Çatala Gıda Güvenilirliği Prensibiyle” birincil üretimden itibaren gıda zincirinin tüm aşamalarında güvenilir gıda olarak ifade ediyoruz. Bakanlığımızca, Avrupa Birliği müktesebatı, FAO/WHO standartları ile uluslararası kabul görmüş bilimsel temellere dayalı yaklaşımları esas alan gıda zincirinin her aşamasını kapsayan bütüncül yaklaşımla gıda güvenilirliğine yönelik gerekli yasal altyapı oluşturulmuş durumda. Ülkemizde gıdaların güvenilirliğini ve kalitesini güvence altına alarak tüketicilerin sağlığını korumak, uluslararası alanda tarım ve gıda ürünleri ticaretimizin de devamlılığını sağlamak amacıyla Bakanlığımız Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğünün çalışmaları devam ediyor.
Ülkemizde gıda güvenilirliği bilinci yeterli seviyede olmamakla birlikte gün geçtikçe artıyor. Sayın Bakanımız İbrahim Yumaklı’nın liderliğinde Bakanlığımızın yapmış olduğu çalışmaların etkisiyle gün geçtikçe gıda konusunda daha fazla araştıran, daha fazla soran ve irdeleyen tüketici sayımız artıyor. Ülkemizde tüketici bilincinin arttığını CİMER, Alo 174 Gıda Hattı vb. çeşitli araçlarla Bakanlığımıza yapılan başvurulardan rahatlıkla görebiliyoruz.
Bilinçli tüketici nasıl olunur?
Bilinçli tüketici dediğimizde ilk aklımıza gelen gıda alışverişi ve tüketiminde ihtiyaçlarını bilen tüketicidir diyebiliriz. Daha detaylı ifade edecek olursak bilinçli tüketici; gıda ve beslenme ile ilgili doğru bilgilere nereden ulaşacağını bilen ve bu bilgilere ulaşan, ulaştığı doğru bilgi ışığında doğru kararlar alarak uygulayabilen, vücudunun ihtiyacı olan miktarda güvenilir ve sağlıklı gıda seçen ve tüketen, gıda israf ve kaybını önleyen kişidir.
Birkaç örnek vermek gerekirse; ülkemizde gıda konusunda tek yetkili otorite olan Tarım ve Orman Bakanlığından gıdaya ilişkin en doğru bilgiyi alan, alışveriş esnasında gıdanın uygun şekilde satışa sunulup sunulmadığını ve ambalaj bütünlüğünün bozulup bozulmadığını kontrol eden, gıda etiketlerini detaylı ve doğru okuyan, ihtiyacı olan miktarda gıda satın alan, satın aldığı gıdaları uygun koşullarda muhafaza eden ve hazırlayan, aşırı yağ, şeker ve tuz tüketiminden kaçınarak vücudumuzun günlük ihtiyacı doğrultusunda yeterli ve dengeli beslenen, tüm bunların yanında gıda israf ve kaybına sebep olmayan tüketici, bilinçli tüketicidir.
Haber Görseli
Selim Kaplan Gıda Kodeks ve Yem Mevzuatı Daire Başkanı
GÖRSELE DEĞİL ETİKETE BAKIN
Alışveriş yaparken bir tüketicinin en çok dikkat etmesi gerekenler nelerdir? Son yıllarda hızla artan internetten gıda alışverişleri konusunda nelere dikkat edilmeli?
Gıda etiketleri gıdanın kimliğidir ve gıda hakkında bize detaylı bilgiler verir. Peki nedir etiketle tüketiciye verilen bu bilgiler. Gıda etiketleri öncelikle gıdayı tanımımıza yardımcı olan gıdanın adını bize söyler, gıda satın alırken istediğimiz doğru ürünü satın almak için gıdanın adını doğru okumalıyız. Bilinçli bir tüketici olarak aromalı içecek ile meyve suyunun birbirinden çok çok farklı ürünler olduğunu bilerek gıdanın etiketinde yer alan görsellere bakarak değil etikette yazan ürün adını okuyarak seçim yapmamız gerekir.
Tüketiciler alışveriş yaparken öncelikle gıdanın muhafaza koşullarına uygun satılıp satılmadığını kontrol etmelidir. Gıdaların muhafaza koşulları da gıda etiketlerinde yer alır. Gıda etiketinde bu bilgiyi okuyarak gıdanın uygun ortamda muhafaza edilip edilmediği kontrol edilmelidir. Özelikle çabuk bozulacak hayvansal gıdaların soğutucu dolaplarda satışa sunulduğundan ve bu soğutucu dolapların çalışır vaziyette olduğundan emin olunmalıdır. Sonrasında gıdanın ambalajında herhangi bir yırtık, kırık, çatlak veya bombaj dediğimiz ambalajın şişmesi gibi olumsuzlukların olup olmadığı kontrol edilmelidir.
STT VE TETT FARKINI BİLMEK ÖNEMLİ
Gıda etiketlerinde yer alan diğer önemli bilgi ise son tüketim tarihi veya tavsiye edilen tüketim tarihidir. Bilinçli bir tüketici son tüketim tarihinin mikrobiyolojik açıdan çabuk bozulabilen ve daha çok hayvansal içerikli gıdalara verildiğini ve son tüketim tarihi geçen gıdanın asla satın alınmaması ve tüketilmemesi gerektiğini bilmelidir. Tavsiye edilen tüketim tarihinin son tüketim tarihinden farkı ise mikrobiyolojik açıdan çabuk bozulmayan ve oda sıcaklığında rafta bozulmadan kalabilen gıdalara verilmesidir. Peki tavsiye edilen tüketim tarihi geçen gıdalar tüketilebilir mi diye soracak olursak; ambalaj bütünlüğü, rengi, kokusu ve tadı değişmeyen tavsiye edilen tüketim tarihi dolan gıdalar gıda işletmecisinin garantisi altında satışa sunulabilir ve tüketilebilir. Kısaca son tüketim tarihi doğrudan gıda güvenilirliğini etkileyen bir unsurken tavsiye edilen tüketim tarihi daha çok kaliteye ilişkin bir unsurdur.
Ülkemizde piyasaya arz edilen gıdaları üreten işletmelerin hayvansal gıda ise Bakanlığımızdan onay alması, bitkisel gıda ise Bakanlığımıza kayıt yaptırması zorunludur. Gıda etiketlerinde Bakanlığımızın gıda işletmelerine verdiği onay veya kayıt numarasının yazılması zorunludur. Tüketicilerimiz gıda satın alırken gıda etiketlerinde yer alan bu kayıt veya onay numarasının var olduğunu kontrol etmeli ve şüphelendiği durumlarda bu numarayı "https://ggbs.tarim.gov.tr/" internet adresinden sorgulamalıdır. Kayıt veya onay numarası olmayan gıdalar satın alınmamalı ve Bakanlığımızın Alo 174 Gıda Hattı’na bildirilmelidir.
Bunların yanında gıdanın içeriğinin yer aldığı içindekiler listesi okunmalı ve tüketimini istemediğimiz gıdaların satın alınmasından kaçınılmalıdır. Bir gıdaya veya gıda bileşenine karşı alerjimiz veya intoleransımız varsa gıda içeriğinde alerjiye ve intoleransa neden olabilecek bileşen bulunuyorsa bunun bilgisi de gıda içindekiler listesinde diğer tüm bileşenlerden farklı bir renk veya stilde yazılmaktadır. Ayrıca obetize, şeker, kalp damar rahatsızlığımız varsa gıda etiketlerinde yer alan Enerji ve Besin Ögeleri Tablosu’nu okuyarak; yağ, şeker veya tuz içeriği yüksek olan gıdaların tüketiminden kaçınabiliriz.
İNTERNETTE BAKANLIK ONAYLI ALGISIYLA SATILAN ÜRÜNLERE DİKKAT
İnternet alışverişleri günümüzde tüketicilere büyük kolaylık sağlıyor ve kullanımı hızla artıyor. Tüketicilerin doğru bir tercih yapabilmesi için saydığımız tüm bilgilerin internetten yapılan gıda satışı esnasında da tüketiciye sunulması zorunludur. Tüketici “dondurma” satın almak istiyor, ancak “yenilebilir sütlü buzlu ürün”ü tercih etmiyorsa internet satışlarında yenilebilir sütlü buzlu ürünler dondurma adıyla satışa sunulmamalı; tüketici de bu bilgiyi kontrol etmeli bu bilgi yoksa satıcıdan talep etmelidir.
İnternet alışverişlerinde gıda hakkında yeterli ve doğru bilgi sunmayan platformlardan gıda alışverişi yapılmamalı. Özelikle de sosyal medya üzerinden zayıflatıcı, kilo aldırıcı, performans artırıcı, boy uzatıcı vb. iddialarla Tarım ve Orman Bakanlığı onaylı algısı oluşturularak satılan ürünlere asla itibar edilmemelidir. Bakanlığımız tarafından zayıflatıcı, kilo aldırıcı, performans artırıcı, boy uzatıcı vb. hiçbir ürüne onay verilmediği bilinmelidir. Genel olarak bu tür ürünlerin insan sağlığını tehdit eden ilaç etkin maddesi içerebildiği unutulmamalı ve bu ürünlerden uzak durulmalı, bu tür ürünlerle karşılaşıldığı anda Alo 174 Gıda Hattı’na şikâyet edilmelidir.
TÜKETİCİ BAKANLIK DENETİMLERİNİ QR İLE TAKİP EDEBİLECEK
Karekod (QR) ve benzeri gıda güvenilirliği ve bunun takibi ile ilgili uygulamalar hakkında bilgi verir misiniz?
Tarım ve Orman Bakanlığı olarak ülkemizde gıda güvenilirliğinin temin edilerek tüketici sağlığının korunması için mevzuat çalışmalarımız, resmî kontrollerimiz ve laboratuvar analizlerimiz yıl boyunca kesintisiz devam ediyor.
Bu çalışmalarımızın yanında, tüketicilerimizde gıda bilincinin oluşturulması, Sayın Bakanımızın ifade ettiği üzere “en iyi denetçi tüketicidir” mantığıyla tüketicilerimizin gıda denetim mekanizması içinde aktif rol alması, gıda işletmelerinin güvenilir gıda üretimi ve piyasa arzında sürekliliğin sağlanması için dijital araçlar da devreye alınıyor. Örneğin Alo 174 Gıda Hattı ve 2020 yılında kullanıma açılan 0 501 174 0 174 numaralı Whatsapp İhbar Hattı da tüketicilerimizin şikâyetlerini hızlı bir şekilde Bakanlığımıza iletebilecekleri bir araç.
Bunun yanında gıda satış ve toplu tüketim yerlerinde QR kod uygulaması zorunlu hâle getirildi. Gıda satış ve toplu tüketim yerlerinde; gıda işletmesinin kayıt numarası, ünvan ve adresi ile Bakanlığımızca gerçekleştirilen son denetim tarihinin tüketiciye sunulduğu QR kodun, işletmede tüketicinin görebileceği bir yere asılması 28 Temmuz 2025 tarihi itibarıyla zorunlu hâle geldi. Bu kod gıda işletmeleri tarafından Bakanlığımıza ait "https://guvenilirgida.tarimorman.gov.tr/" linkinden alınıyor. QR kodun işletmelerde tüketicinin görebileceği bir yere asılmaması durumunda da yasal işlem uygulanıyor. Tüketicilerimiz de Bakanlığımızın birçok hizmetini içeren “Tarım Cebimde” mobil uygulamasına girerek Güvenilir Gıda sekmesini tıklamak suretiyle gıda satış ve toplu tüketim yerlerinde asılı olan bu QR kodu okutarak işletmenin son denetim tarihini görebiliyorlar. Gıda etiketlerinde yer alacak QR kod ile gıda hakkında detaylı bilginin tüketiciye sunulması için Bakanlığımızın çalışmaları da devam ediyor.
Gıda ürünlerinde taklit ve tağşiş yapan firmalar "https://guvenilirgida.tarimorman.gov.tr/"internet sayfasından kamuoyunun bilgisine sunulmaya devam ediyor. Bakanlığımızca gerçekleştirilen bu kamuoyu duyuruları hem tüketiciyi bilinçlendiriyor hem de gıda işletmelerinin daha dikkatli ve özenli gıda üretimini teşvik ediyor.
Tüketicilerin şikâyet mekanizmaları ile ilgili farkındalıkları hakkında ne düşünüyorsunuz?
Gerek Alo 174 Gıda Hattı gerek Whatsapp İhbar Hattı gerekse diğer kanallardan Bakanlığımıza gelen şikâyetler göz önüne alındığında tüketicilerimizin şikâyet mekanizmaları hakkında bilgi sahibi olduğunu ve bu konuda yüksek bir farkındalık oluştuğunu söyleyebiliriz.
ORGANİK ÜRÜN ALGISI OLUŞTURACAK İBARELERE DİKKAT EDİLMELİ
Organik ürün alırken nelere dikkat etmeli?
Organik ürünler Bakanlığımızca şartları belirlenmiş şekilde üretilen ve sertifikalandırılan ürünlerdir. Organik iddiasıyla piyasaya arz edilecek bir gıda ürünü üreticisinin öncelikle Bakanlığımız Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü tarafından yetkilendirilmiş sertifika düzenlemeye yetkili bir kuruluştan Müteşebbis Sertifikası alması, sonrasında ise organik olarak piyasaya arz edeceği her bir ürün için Organik Ürün Sertifikası alması zorunludur. Bu gereklilikleri sağlamayan hiçbir ürün organik iddiasıyla satışa sunulamaz.
Yurt içinde üretilerek pazarlanan organik ürünlerin üzerinde, Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik ekinde yer alan organik ürün logosu yer almalıdır. Ayrıca organik sertifikalandırmayı yapan yetkilendirilmiş kuruluşun adı, logosu, kod numarası ile müteşebbis veya ürün sertifika numarasının da organik ürün etiketlerinde yer alması zorunludur. Bunların yanında organik ürün etiketinde “Organik” ibaresi yer almalıdır.
Organik mevzuatına uygun üretilmeyen ürünlerin etiket ve ambalaj tasarımı, organik ürün etiket ve ambalaj tasarımını çağrıştıracak nitelikte ve benzerlikte olamaz. Böyle ürünler için organik tarımsal ürün olarak marka, patent ve tescil alınamaz. Organik olmayan ürünler için tüketicide organik ürün izlenimi oluşturacak, haksız rekabete neden olacak, “bio, biyo, eco, eko, org” kelimeleri ön ek veya son ek olarak veyahut tek başına kullanılamaz.
Tüketicilerimizin organik iddiasıyla satılan ürünlerde bu bilgileri mutlaka kontrol etmesi gerekir. Organik olmadığı hâlde organik iddiasıyla veya algısıyla satışa sunulan ürünlerle karşılaştıkları zaman bu durumu şikâyet kanallarıyla Bakanlığımıza iletmelidir.
Gıda konusunda özellikle internet kaynaklı bilgi kirliliğine karşı neler yapılıyor?
Bakanlığımız internet sayfasında, tüketicilerimiz tarafından sıkça sorulan sorulara yanıt vermek üzere “Gıdada Doğru Bilgi” alanı oluşturulmuştu, bu alan yakın zamanda kullanıma açtığımız "https://guvenilirgida.tarimorman.gov.tr/" internet sayfasına taşınarak içeriği geliştirildi. Bu sitede yer alan “Biliyor Muydunuz?” sayfasında tüketicilerimiz gıda konusunda merak ettiği ve sıkça sorduğu bazı sorular ve yanıtlara yer verildi.
Tüketicide korku ve endişeye sebep olacak bilgi kirliliği oluşturan bir konu olduğunda Bakanlığımız hızlı bir aksiyon alarak, gerek internet sayfasında gerek basın ve yayın organları aracılığıyla gerekse sosyal medya platformları üzerinden tüketicilerimizi bilgilendirici kamuoyu duyuruları yapıyor.
Türkiye Gıda Okuryazarlığı Stratejisi Eylem Planı (2022-2028) yayınlandı. Bu eylem planının öne çıkan unsurları ve bu çerçevede hayata geçirilen projeler hakkında bilgi verir misiniz?
Gıda okuryazarlığını, gıda ve beslenme ile ilgili bilgilere ulaşma, ulaşılan bilgileri anlama, değerlendirme, bu bilgi ışığında doğru kararlar alarak uygulayabilme, nihayetinde ise uygun miktarda güvenilir ve sağlıklı gıda seçme ve bilinçli tüketme olarak ifade ediyoruz. Yine gıda israf ve kaybını önlemek de gıda okuryazarlığının bir alt bileşenidir.
Bu eylem planı kapsamında ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla ve sivil toplum kuruluşlarıyla iş birliği içinde bilgilendirme çalışmalarımız devam ediyor. Tüketici gıda okuryazarlığını artırmak amacıyla okullar başta olmak üzere birçok tüketici grubuna yönelik eğitimler düzenleniyor. Gıda okuryazarlığına vurgu yapmak üzere broşür, liflet ve afiş hazırlanarak okullarımızla ve il müdürlüklerimizle paylaşılıyor ve Bakanlığımız internet sayfasında yayımlanıyor. Yine Bakanlığımıza ait Tarım Orman Ekranı’nda gıda okuryazarlığı konusunda bilgilendirici programlar gerçekleştiriliyor. Bu eylem planı çerçevesinde diğer kamu kurum ve kuruluşları ile üniversitelerimiz de gıda okuryazarlığı konusunda çeşitli etkinlik ve faaliyetler düzenliyor. Bakanlığımızca gıda okuryazarlığı konusunda yürütülen çalışmalar sınırlı bir süreye tabi olmayıp önümüzdeki süreçte de düzenli olarak devam edecek.