MAYIS-HAZİRAN 2025 / RÖPORTAJ
Kooperatiflerin yerel ve küresel gücü farkedildi
Kooperatifler sürdürülebilir kalkınma, sosyal dayanışma, istihdam yaratma, pazara ulaşma ve yoksulluğu azaltma amacıyla belirli ekonomik kazançları ve özellikle mesleki ihtiyaçları karşılıklı yardım ve iş birliği içinde elde etmeyi sağlayan örgütlenme modelleridir. Birleşmiş Milletler 2025’i “Uluslararası Kooperatifler Yılı” ilan ederek kooperatiflerin sosyal ve ekonomik kalkınmadaki bu kritik rolünü öne çıkarmayı ve küresel iş birliğini güçlendirmeyi hedefliyor. Ülkemizde de tarımda kırsal kalkınmanın en önemli unsurlarından olan kooperatifleri, bu yılla ilgili eylem planlarını ve hedeflerini Bakanlığımız Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Teşkilatlanma Daire Başkanı Fatih Kara okurlarımız için anlattı.
Bu yılın “Uluslararası Kooperatifler Yılı” ilan edilmesinin tarımsal kalkınma açısından önemi ve amacı nedir? Açıklar mısınız?
Bu karar, bizim gibi tarımın hem ekonomik hem de sosyal yapının temelini oluşturduğu ülkeler için gerçekten çok kıymetli bir fırsat. Biz Türkiye olarak 2025 yılını sadece sembolik bir kutlama yılı olarak değil, kooperatiflerimizi daha güçlü, daha dayanıklı ve daha sürdürülebilir yapılar hâline getirmek için bir dönüm noktası olarak görüyoruz.
Bugün dünyada iklim değişikliği, gıda güvenliği, yoksulluk, kırsaldan kente göç gibi çok ciddi başlıklar var. Böyle yoğun bir gündemde, Birleşmiş Milletler’in kooperatifleri yeniden gündeme alması tesadüf değil. Bu karar, kooperatiflerin hem yerelde hem küreselde çözüm üretme potansiyelinin fark edildiğini gösteriyor. Aynı zamanda topluluk temelli kalkınmanın, dayanışmanın ve sürdürülebilir üretimin önümüzdeki dönemde çok daha merkezi bir rol oynayacağını da işaret ediyor.
Kooperatifler bizde tarımsal üreticinin en çok güvendiği, doğrudan söz sahibi olduğu, birlikte üretip birlikte kazandığı yapılar. Özellikle kırsalda yaşayan üreticiler için ekonomik anlamda güçlenmenin, sosyal dayanışmayı artırmanın ve pazara erişmenin en etkili yolu hâlâ kooperatifler. Biz bu yapıları sadece ekonomik bir araç değil, kırsal kalkınmanın taşıyıcı sütunu olarak görüyoruz. Kısacası, 2025 yılı bizim için kooperatifçiliğimizin geleceğe hazırlandığı, kırsalda güçlü ve örgütlü bir yapının temellerinin atıldığı özel bir yıl olacak.
Haber Görseli
Fatih Kara Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Teşkilatlanma Daire Başkanı
Tarım ve Orman Bakanlığının bu yıl kapsamında planladığı ya da gerçekleştirdiği etkinlik ve çalışmalar neler?
Uluslararası Kooperatifler Yılı kapsamında Tarım ve Orman Bakanlığı olarak ülke genelinde il müdürlüklerimiz ile birlikte birçok faaliyeti eş zamanlı olarak hayata geçiriyoruz. Üniversitelerde düzenlenecek paneller, seminerler ve çalıştaylarla özellikle gençleri kooperatifçilikle tanıştırmayı amaçlıyoruz. Çünkü biz, geleceğin kooperatiflerini gençlerin inşa edeceğine inanıyoruz. Öte yandan, kooperatifler ve ilgili sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte yürüttüğümüz toplantı ve saha etkinlikleriyle, mevcut kooperatif yapılarımızı daha katılımcı, yenilikçi ve sürdürülebilir hâle getirmeyi hedefliyoruz.
İlk ve ortaöğretim düzeyinde ise kooperatifçiliğin temel değerleri olan dayanışma, ortaklık ve imece kültürü gibi kavramları çocuklara aşılamak amacıyla özel sunumlar, etkinlikler ve materyaller hazırladık. Bunları da il müdürlüklerimiz aracılığıyla gerçekleştiriyoruz. Ayrıca başarılı kooperatif örneklerinin ürünleriyle yer aldığı tarım fuarları ve yerel festivallerde halkla doğrudan temas kurulması sağlanacak.
Nihayetinde hedefimiz, 2025’i kooperatifçiliğin sadece görünür olduğu değil, aynı zamanda sahada güçlendiği ve halkımızın gündelik yaşamında daha fazla yer bulduğu bir yıl hâline getirmek.
Başka bakanlık ya da kurumlarla ortak yürüteceğiniz çalışmalar var mı, varsa neler anlatır mısınız?
Elbette var. Türkiye’de kooperatifçilik, temelde üç bakanlığın görev ve yetki alanına giriyor: Tarım ve Orman Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. Dolayısıyla bu alanda yapılacak çalışmaların çoğu, doğal olarak bu üç bakanlığın iş birliğini gerektiriyor.
Uluslararası Kooperatifler Yılı ilan edilmesi vesilesiyle, yapısal dönüşümler için önemli bir fırsat olarak değerlendirdik. Bu kapsamda, üç bakanlık olarak birlikte çalıştığımız en önemli başlıklardan biri de “2025-2029 Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı” oldu. Şu anda bu planın hazırlık sürecinin son aşamasındayız. Çok kısa bir süre içinde Sayın Cumhurbaşkanımızın kamuoyuyla paylaşmasını bekliyoruz. Planda özellikle dijitalleşme, eğitim ve kapasite geliştirme gibi alanlarda diğer bakanlıklarla birlikte yürüttüğümüz somut çalışmalar mevcut.
KOOPERATİFLERE PUANLAMA SİSTEMİ GETİRDİK
Türkiye’de kooperatifçilikten beklenen başarının elde edilmesi için neler yapılması gerekir? Bir strateji ya da politika değişikliği düşünülüyor mu?
Türkiye’de kooperatifçilik aslında bizim toplumsal yapımızla çok uyumlu bir alan. Osmanlıdaki ahilik teşkilatından, köylerdeki imece kültürüne kadar uzanan güçlü bir geleneğimiz var. Yani birlikte iş yapma, birlikte üretme bizde çok eskiye dayanıyor. Bugünkü modern kooperatifçiliği de bu kültürel zeminin bir devamı olarak görebiliriz.
Ama şunu da açıkça söylemek gerekiyor: Bugün dünyada başarılı kooperatif örneklerine baktığımızda; genellikle büyük ölçekli, iyi örgütlenmiş, profesyonel yapılar görüyoruz. Ülkemizde ise çoğunlukla köy bazlı, az ortaklı, işlem hacmi düşük ya da sadece tabelada kalan kooperatifler yaygın. Bu yapıların kendi başlarına güçlü bir ekonomik aktör olmaları zor. O yüzden artık bu anlayışı değiştirmemiz, kooperatiflerin güçlerini birleştirmeleri gerekiyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı olarak bu dönüşümün altyapısını oluşturmak için son dönemde önemli adımlar attık. Öncelikle, tarımsal amaçlı kooperatif ve birlikleri objektif kriterlerle değerlendirdiğimiz bir sistem getirdik. Performans esaslı bu puanlama sistemiyle, 60 puan ve üzeri alan örgütleri “birinci derece tarımsal örgüt” olarak ilan ediyoruz. Bu örgütlere daha düşük faizli kredi imkânı, ortaklarına daha yüksek oranda tarımsal destek, Bakanlık projelerinde öncelik gibi ciddi avantajlar sunuyoruz. Amacımız çiftçiyi güçlü, güvenilir ve kurumsal yapılarla çalışmaya teşvik etmek.
AMAÇ NİTELİĞİ ARTIRMAK
Bu yıl itibarıyla bu sistemi bir adım daha ileri taşımayı hedefliyoruz. Özellikle aynı alanda çalışan, küçük ve dağınık yapıdaki kooperatiflerin bir araya gelerek birinci derece ilan edilmiş güçlü kooperatiflerin çatısı altında birleşmelerini hem öneriyor hem de bu konuda yol gösterici olmaya çalışıyoruz. Bu yönde tavsiyelerimizi sahada daha sık dile getiriyor, bilgilendirme faaliyetlerimizi artırıyoruz. Böylece hem kaynakların daha etkin kullanılmasını hem de ortakların daha fazla fayda sağlamasını amaçlıyoruz.
Ayrıca, kooperatiflerin serbest piyasa koşullarında daha rekabetçi olabilmeleri için dikey örgütlenmeye çok önem veriyoruz. Aynı sektörde faaliyet gösteren kooperatiflerin bir araya gelip merkez birlikleri bünyesinde tek ses olarak hareket etmeleri, hem alım gücü yaratır hem de ürünlerini pazarlarken daha iyi şartlar elde etmelerini sağlar. Bu konuya verdiğimiz önem 2021 yılında Kooperatifler Kanunu’nda yapılan değişiklikle de ortaya kondu. Artık dikey örgütlenmesini tamamlamayan kooperatifler, tarımsal desteklemelere aracılık edemiyor. Bu düzenleme 2024’te uygulanmaya başlandı ve sektörde ciddi bir hareketlenme sağladı. Ama bu daha başlangıç. Önümüzde hâlâ atmamız gereken çok adım var.
Bakanlık olarak hedefimiz; kooperatiflerin yalnızca sayısal olarak değil, nitelik olarak da güçlenmesi. Birbirleriyle birleşerek büyümeleri, ortak akıl etrafında örgütlenmeleri, hem üreticimize hem de ülke tarımına büyük katkı sağlayacak. Biz de bu dönüşümü destekleyecek her türlü strateji, teşvik ve bilgilendirmeyi sahaya yansıtmaya devam edeceğiz.