MART-NİSAN 2025 / BİTKİSEL ÜRETİM
Akdeniz’in yeni gelir kapısı: yüksek getirili meyve avokado
Dünyada sınırlı bir alanda yetiştirildiği ve önemli bir besin değerine sahip olduğu için yüksek fiyatla alıcı bulan avokado, ülkemizde üretimi de tüketimi de artan meyveler arasında. Tropikal ve subtropikal iklimlerin bu fonksiyonel gıdası Türkiye’de Akdeniz sahil kuşağında yetişiyor.
Bakanlığımız Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü (BATEM) bünyesinde de avokado ve diğer subtropik ürünler üzerinde çalışmalar devam ediyor. Yüksek lisans ve doktora çalışmalarını avokado üzerine yapan Dr. Süleyman Bayram 1998 yılından beri enstitüde çalışmalarını sürdürüyor. 7 çeşit ve 4 anacın tescil ve üretimleri ile ilgili çalışmalarda yer alan ve aynı zamanda anaç ıslahı ile ilgili projeler yapan avokado uzmanı Dr. Bayram üreticiye de rehberlik ediyor. Biz de bu meyve nerede yetişir, toprak ve su isteği nedir, fidanı nereden temin edilir gibi sorularımızı Dr. Bayram’a yönelttik.
Avokado bitkisi bizim coğrafyamız için çok tanınmayan bir meyve. Genel olarak nasıl bir bitki, ağaçta mı yetişir, kaç yılın sonunda meyve verir, bilgi verir misiniz?
Avokadonun anavatanı Amerika kıtasında bulunan Meksika, Guatemala ve Batı-Hint Adalarıdır. Gördüğünüz gibi bizim coğrafyamızın hatta yakın coğrafyanın bitkisi değil. Avokado meyvesi ağaçta yetişir ve her dem yeşil bir bitkidir. Ağacı bol yaprağa sahiptir. Var olan yapraklar zaman zaman dökülse bile devamlı yenileri yerini aldığı için daima ağaçlar üzerinde yaprak görürsünüz.
Avokado ağaçları genellikle yayvan olsa da bazen 6-20 m yükseklikte dikine gelişebilir. Gevrek yapıda olup şiddetli rüzgârlara karşı hassastır. Çarpık dallanan bir gövde yapısı vardır. Ağaç gövdesinde; kaba ve uzunlamasına yarıklar ve etli bir kabuk örtüsü bulunur.
Genellikle, fidanlar dikildikten sonra 2-3 yıl içinde meyve verir. Ağaçlarda bulunan meyveler, ilk başta sayıca daha az ve iri hacimli olurken, ağaç yaşının ilerlemesi ile meyve adedi de artar. Yetişkin bir ağaç, eğer 8-10 yaşına gelirse 50-100 kg arasında meyve verebilir. Her bir meyvenin ağırlığı çeşitlere göre değişir. Meyve, yaklaşık olarak 100 ile bin gram boyutları arasında bir ağırlığa ulaşır.
Avokado yetiştiriciliği için en uygun iklim koşulları nelerdir? Buna göre Türkiye’de verimli yetiştirilebilecek bölgeler ya da iller nereler?
Avokado, kışları ılık geçen tropik ve subtropik bölgeleri sever. Aynı zamanda, kış donlarından ve ilkbahar geç donlarından, çiçeklenme ve meyve tutum döneminde düşük sıcaklıklardan, ani sıcaklık dalgalanmalarından, şiddetli esen rüzgârlardan ve yüksek sıcaklıklardan çok fazla etkilenir.
Avokado bahçesi kurmak isteyenlerin, kuvvetli rüzgârlardan nispeten korunan ve fazla soğuk olmayan yerlerde arazi seçmesi gerekir. Düşük sıcaklıklardan etkilenme durumu avokado çeşitlerine göre -2 0C ile -6,5 0C arasında değişir, Hass çeşidi ise -1 0C’ye kadar dayanabilir.
Türkiye’de Akdeniz sahil kuşağında yer alan Hatay’da Dörtyol, Erzin, Arsuz ve Samandağ ilçelerinde; Adana’da Yumurtalık, Tuzla ve Karataş ilçelerinde; Mersin’de Erdemli, Silifke, Bozyazı ve Anamur ilçelerinde; Antalya’da Alanya, Gazipaşa, Aksu, Manavgat, Serik, Finike ve Kumluca ilçelerinde; Muğla’da Fethiye, Dalaman, Ortaca ve Ula ilçelerinde yetiştirilebiliyor. İlginç bir nokta olarak da Ege Bölgesi’ndeki mikroklima bir alan olan İzmir’de Seferihisar ilçesinde de avokado yetiştiriciliği yapılabiliyor.
Haber Görseli
Dr. Süleyman Bayram Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü
Bu bitkinin toprak, gübre ve sulama istekleri hakkında genel olarak bilgi verir misiniz? Bildiğimiz meyve ağaçlarından farklı tarafları var mı?
Tüm meyvecilikte olduğu gibi avokado için de hava, su ve toprak vazgeçilmez unsurlardır. Bu faktörler, kısa mesafelerde bile çok fazla değişkenlik gösterdiği için ayrıntılı bilgi sahibi olmak, başarılı ürün yetiştiriciliğinde elbette önemli.
Avokado toprak istekleri bakımından oldukça toleranslıdır. Hafiften ağır bünyeli topraklara kadar değişen birçok toprak tipinde yetişebilmekte. Tercih ettiği topraklar ise 1 metreye kadar derinliği olan verimli, drenajı iyi olan, özellikle kumlu-tınlı ve alüvyal topraklar. Toprak pH’sı nötre yakın veya pH 5 ile 7 arasında hafif asidik, taban suyu seviyesi en fazla 1,5 ile 2 metre civarında olmalı. Taban suyunun daha yüksek olduğu yerlerde drenajla bu seviyeye düşürülmeli.
Avokado ağaçlarının kök dağılımları “turunçgiller” ile benzerlikler gösterir. Bu nedenle, aynı büyüklükteki “turunçgil ağaçları” ile sulama miktarı ve sulama aralığı paraleldir. Avokado bahçelerinin yaz döneminde kesinlikle sulanması gerekir. Yaz aylarında uygulanan su ihtiyacı ağaç başına haftalık 20-40 litreden başlayarak, yaş arttıkça ağaç başına haftalık 500 ile bin litreye kadar çıkar. Bu su günlere bölünerek haftada 4 ile 7 defada verilebilir.
RESMî VE ÖZEL FİDANCILIK İŞLETMELERİNDEN TEMİN EDİLEBİLİR
Avokado fidanı nasıl çoğaltılıyor? Tarım ve Orman Bakanlığının bu konuda bir çalışması var mı? Üreticiler nereden fidan alabilir ve alırken nelere dikkat etmeliler?
Avakado fidanı tohumdan çıkan çöğürlere, bilinen çeşitler aşılanarak çoğaltılıyor. Genellikle, ticari fidanlıklarda ve Tarım il veya ilçe müdürlüklerinin kontrolünde üretiliyor. Bazı çiftçiler hobi amaçlı kendi fidanlarını üretebiliyor. Ancak, bunların ticari olarak satılması yasak.
Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğünün (TAGEM) çok önemli anaç ve çeşit geliştirme çalışmaları var. “Avokadoda Anaç ve Çeşit Geliştirme Projesi” ana başlığı altında birçok ıslah çalışmaları yürütülüyor. Bu çalışmalar neticesinde, 7 çeşit ve 4 anaç millî çeşit listesine girdi.
Fidanlar; kışı sıcak geçen yerlerde ilkbahar ve sonbahar ayları içinde, daha ılık ve serin geçen yerlerde ilkbaharda dikilmeli. Ticari bahçeler için gerekli fidanları, etiketli ve sertifikalı olarak resmî ve özel fidancılık işletmelerinden temin etmek mümkün. Dikilecek fidanlar, hastalıktan arî sağlam ve sağlıklı olmalı. Yeterli seviyede gelişmiş, dallanma ve yapraklanmaları iyi derecede oluşmuş ve belirli bir fizyolojik olgunluğa ulaşmış olmalı.
Avokado meyvesinin besin değeri hakkında bilgi verir misiniz? Gıda olarak tüketimi dışında kullanım alanı var mı?
Avokado, insan beslenmesinde çok özel etkileri olan “fonksiyonel” bir gıda. Meyve etinde bulunan yağ, kandaki kolesterolü düşürücü, çoğunlukla tekli doymamış oleik yağ asitlerinden oluşuyor. Meyvenin kendine özgü tadının ve aromasının oluşmasında yağının büyük etkisi var. Ayrıca, yüksek çözünebilir lif içeriğine sahip olduğu için yaşlanmayı geciktirmekte. Kanser ve kalp sağlığını korumada olumlu yönde potansiyel etkileri olduğu biliniyor. Bunun yanında, aşırı kilolu yetişkinlerin sağlığının korumasında günde bir avokado meyvesinin tüketilmesinin önemli yararları olduğu belirtiliyor. Avokado meyvesinin taze tüketiminin dışında, yağ ve püre benzeri ürünleri, farklı gıda ürünleri ile kozmetik sektöründe de kullanılıyor. Bu ürünler arasında şampuanlar, sabunlar ve kremler yer alıyor. Avokado yağının yüksek penetrasyon özelliği ve absorpsiyon yeteneği var. Meyvenin yenilebilir kısmı, dondurma, içecek, çorba ve yemeklerde yer alabildiği gibi sos olarak da pek çok ürün ile servis ediliyor. Avokadonun kurutulmuş ürün olarak kullanımı da mevcut.
YETİŞTİRME PLANI BÜTÜNSEL BİR YAKLAŞIMLA YAPILMALI
Avokado yetiştirmeyi düşünen bir üretici, karar verme ve planlama aşamasında neler yapmalı?
Aslında ticari yetiştiricilikte, her bahçeye özel ürün yönetimi modeli oluşturulmalı. Ürün yönetimini kısaca özetlersek; belirli bir yerde bahçenin tesis edilmesinden hemen önce düşünülmesi, karar verilmesi ve takip edilmesi gereken çok önemli bir modeldir.
Ürün yönetiminde, belli bir yerde herhangi bir meyve türünün üretilmesi için karar vermeden önce; konumu, toprak ve iklimsel koşullar, çeşit ve anaç seçimi, pazar durumu ve ulaşım bağlantıları gibi genel koşullarına bakılmalı. Aynı zamanda, dikim şekilleri, budama, gübreleme, sulama, ilaçlama ve hasadı dikkate alarak nakliye, depolama ve pazara sevk edilmesini, bütünsel yaklaşım ile ele almak, planlamak ve sonucunda geçerli bir model oluşturmak gerekir.
Sizce Türkiye’de avokado yetiştiriciliği ticari anlamda gelecek vadediyor mu? Üreticilere ne söylemek istersiniz?
Bugün dünyada yetiştirilen subtropikal ve tropikal ürünler arasında ekonomik değeri en yüksek meyve avokado diyebilirim. Ürünün sınırlı bir alanda yetiştirilmesi ve önemli bir besin değerine sahip olmasından dolayı yüksek fiyatla alıcı bulması bu durumun nedeni.
Türkiye’nin Avrupa, Orta Asya, Balkanlar ve Kafkasya’daki pazarlara yakınlığı ve avokado yetiştirilebilecek uygun ekolojik alanların varlığı, bu açıdan çok önemli bir avantaj.
Türkiye’de avokadonun yaklaşık 50 yıllık bir geçmişi var. Bu sürede, araştırma ve tanıtım faaliyetlerini Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü (BATEM) yürüttü. İlk başlarda yavaş ve düşük seviyede olan bahçe tesisleri, özellikle 2000’li yılların başından itibaren hızla arttı. Hatta son 5 yıldır eskisine göre 15 kata yakın bir artış var. Öyle ki üretim alanı 60 bin dönüme, üretim miktarı da 30-35 bin tona ulaşmış durumda. Türkiye’deki üretimin yüzde 75’i Antalya’da, Antalya’dakinin yüzde 75’i de Gazipaşa ve Alanya’da yapılıyor.
Şunu da eklemeliyim, Akdeniz Bölgesi’nde ürün deseninde bulunan ve ticari yetiştiriciliği yapılan birçok bitki türünün pazarlanmasında son dönemlerde bazı sorunlar ortaya çıktı. Bu durumun üstesinden gelebilmek için bölge üreticileri, avokado başta olmak üzere, birçok yeni subtropik ve egzotik meyve türünü denemek için çaba gösteriyorlar. Bölge için avokado yetiştiriciliği, yüksek ticari değeri ile kuvvetli bir iç ve dış pazara sahip olması nedeniyle çok önemli bir alternatif. Dekara getirisi diğer ürünlerin çok üzerinde. İhtiyacın üzerindeki üretimlerde ise ihracat yapma imkânı çok geniş. Tabii ki bu nedenlerle avokado yetiştiriciliği diğer meyvelere göre çok avantajlı.
Sizlerin aracılığı ile tüm avokado üreticilerine veya üretmek isteyenlere başarılar diliyorum.
Avokadoyu “Üretmeseniz bile tüketin!” diyorum.