OCAK-ŞUBAT 2025 / ÖZEL HABER
Kurutulmuş deniz patlıcanın kilosu 100 dolardan yurt dışına satılıyor
Türkiye, su ürünleri ticaretinde kendine yeten bir konumda. Balıkçılık dışında diğer su ürünleri üretimi ve avcılığında da ülke ticaretine önemli katkılar sağlanıyor. Balık dışı su ürünlerinde sahip olduğumuz çeşitliliği, üretim ve ticaret konusundaki detayları Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürü Turgay Türkyılmaz’dan aldık.
Denizlerimizden balık dışında elde ettiğimiz deniz ürünleri hangileri?
Su ürünlerinden bahsedildiğinde genellikle ilk önce akla balıklar gelir. Hâlbuki su ürünleri ifadesi, denizlerde ve iç sularda bulunan bitkilerle hayvanların tümünü ve bunların yumurtalarını kapsar. Balıklar yanında, yumuşakçalar, kabuklular, omurgasızlar, mikro ve makro algler gibi pek çok canlı su kaynaklarında yaşar, hayatlarının tamamını veya bir kısmını sularda geçirir.
Ülkemiz denizlerinde avcılık ve yetiştiricilik yoluyla elde edilen su ürünlerinin büyük kısmını balıklar oluşturur. 2023 yılında 421 bin ton deniz ürünleri avcılığının 33 bin tonu balıklar dışındaki diğer deniz ürünleridir. Miktar olarak balıklardan az olsa da diğer deniz ürünleri içinde kıymeti bakımından çok önemli türler bulunur. En çok avcılığı yapılan balık dışı türler beyaz kum midyesi ve deniz salyangozudur, karides türleri ve midye de çok avlanan türlerdendir. Bunlardan başka kalamar, mürekkep balığı, ahtapot, deniz patlıcanı, yengeç ve ıstakoz gibi çok çeşitli ve değerli balık dışı su ürünleri denizlerimizde avlanır.
Denizlerimizde yetiştiriciliği yapılan su ürünleri içinde balık dışı en önemli tür ise Akdeniz midyesidir. 2023 yılında denizlerde 400 bin ton olarak gerçekleşen yetiştiricilik üretiminin yaklaşık 9 bin tonunu Akdeniz midyesi oluşturmuştur. Ayrıca, henüz az miktarlarda da olsa karides, kum şırlanı, mavi yengeç ve spirulina gibi balık dışı su ürünlerinin yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Haber Görseli
Turgay Türkyılmaz Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürü
AKDENİZ MİDYESİ ÜRETİMİ 2015’TE 3 TON İKEN 2023’TE 9 BİN TONA YAKLAŞTI
En çok ticarete konu olan deniz ürünümüz hangisi ve ne kadarlık bir üretim gerçekleştiriyoruz?
Ülkemizde 2023 yılında toplam üretim rekor seviyeye ulaşarak 1 milyon 10 bin 346 ton olmuştur. Bu üretimin 454 bin 59 tonu (yüzde 45) avcılık yoluyla, 556 bin 287 tonu (yüzde 55) ise yetiştiricilik yoluyla elde edildi.
Su ürünleri sektörünün büyümesi, su ürünleri yetiştiriciliği üretimi ve işleme teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak Türkiye’nin su ürünleri ihracatında da önemli bir artış görülüyor. İhracat artışı 2000 yılından sonraki dönemde devam etmiş, ithalat ise kısmen inişli çıkışlı, kısmen durağan bir seyir göstermiştir. İhracatımız, 2024 yılında miktar olarak 312 bin 600 tona, değer olarak 2 milyar dolara çıkmıştır; ithalatımız ise 120 bin 200 ton olarak gerçekleşmiş ve 289 milyon 300 bin dolar elde edilmiştir.
Ülkemizde en çok avcılığı yapılan balık dışı deniz ürünlerinden 2023 yılında 13 bin 800 ton beyaz kum midyesi, 9 bin 900 ton deniz salyangozu, 4 bin 700 ton karides türleri ve 2 bin 500 ton midye elde edildi.
Denizlerde yapılan yetiştiricilikte balıklar dışındaki en önemli deniz ürünü olan midye yetiştiriciliğinde son yıllarda önemli bir gelişme görüldü. 2015 yılında 3 ton olan Akdeniz midyesi yetiştiriciliği, 2023 yılında 9 bin tona yaklaştı. Yeni tesislerin kurulması ve var olan tesislerin kapasite kullanımının artmasıyla midye üretiminin daha da artması bekleniyor.
Bakanlığımızın, geçtiğimiz yıl uygulamaya koyduğu üretim planlamasına su ürünleri avcılığı ve yetiştiriciliği üretimi de dâhil edildi. Başta hamsi olmak üzere 7 avcılık türü ile 4 yetiştiricilik türü üretim planlaması kapsamına alındı. Üretim planlamasına alınan balık dışı deniz ürünleri içinde avcılıkta beyaz kum midyesi ve deniz patlıcanı; yetiştiricilikte ise Akdeniz midyesi bulunuyor.
Balıklar dışında kalan su ürünlerinin ticaretine bakıldığında 2024 yılında 4 bin 400 ton yumuşakça, bin 600 ton kabuklu deniz ürünü ihracatı yapıldı. En çok ihraç edilen ürünler; yumuşakçalarda deniz salyangozu ve beyaz kum midyesi, kabuklularda ise karides türleri ve kerevit.
2024 YILI BALIK DIŞI SU ÜRÜNLERİ İHRACAT DEĞERİ 74 MİLYON DOLAR
Deniz ürünleri ihracatını en çok hangi ülkelere yapıyoruz? Balık dışı deniz ürünlerinden yaptığımız ticaretin ülke ekonomisine katkısı nedir?
Türkiye’den 97 ülkeye su ürünleri ihracatı gerçekleştiriliyor. Toplam ihracatın yaklaşık yarıya yakını ise Avrupa ülkelerine yapılıyor. 2024 yılında en çok ihracat yapılan ülkeler sırasıyla; Rusya, İtalya, Yunanistan, Hollanda, İngiltere, Japonya, ABD, İspanya, Almanya ve Irak. Balık dışı su ürünlerinin 2024 yılı ihracat miktarı 6 bin 600 ton, değeri ise 74 milyon dolar. Toplam su ürünleri ihracatımız içinde balık dışı ürünlerin miktarı az olsa da bu ürünlerin parasal değeri genel olarak daha yüksek. Ortalama değerler üzerinden balkıdığında 2024 yılında ülkemizden ihraç edilen balıkların ortalama kilogram fiyatı 6,35 dolar iken balık dışı ürünlerin ortalama kilogram fiyatı 11,22 dolar.
Balık dışı ürünler genellikle belli bir işleme sürecinden geçer ve katma değeri yüksek olarak ihraç edilir. Bu ürünlerin ihracatından elde edilen gelir oldukça önemli bir paya sahip. Birim satış fiyatı en yüksek olan türlerden biri deniz patlıcanıdır. Deniz patlıcanının kilogramı, dondurulmuş olarak yaklaşık 22 dolardan, kurutulmuş olarak ise yaklaşık 100 dolardan ihraç ediliyor. 2024 yılında 22 ton dondurulmuş, 84 ton kurutulmuş deniz patlıcanı ihraç edildi ve toplam 8,8 milyon dolar gelir elde edildi. Benzer şekilde, dondurulmuş denizkestanesi de kilogramı yaklaşık 75 dolardan ihraç edilen bir ürün. 2024 yılında satılan 27 ton denizkestanesinden 2 milyon dolar ihracat geliri elde edildi.
Balık dışı deniz ürünlerinin iç pazardaki karşılığı nedir? Balıkla kıyaslandığında nasıl bir tüketim rakamı ortaya çıkıyor?
Ülkemizde kişi başına yıllık balık tüketimi son yıllarda 7 kilogramın üzerinde. Deniz ve iç sularımızdan avcılık ve yetiştiricilik yoluyla elde edilen su ürünlerinin yüzde 95 gibi çok büyük kısmını balık türleri oluşturuyor. Bu nedenle, üretimde olduğu gibi tüketimde de en büyük pay balık türlerine ait. Dolayısıyla, toplam su ürünleri tüketimi içerisinde balık dışı su ürünlerinin payı daha az. Ancak balık dışı deniz ürünleri, su ürünleri tüketiminde farklı lezzetler arayanlara alternatif seçenekler sunar. Bu nedenle, bu grup içinde çok değerli ürünler yer alıyor.
SON YILLARDA SU ÜRÜNLERİ TÜKETİMİNDE DÜZENLİ BİR ARTIŞ GÖZLENİYOR
Tüketim olarak baktığımızda yıllar içinde nasıl bir değişim grafiği söz konusu?
Türkiye’de su ürünleri tüketimi daha çok balıkçılık av sezonunda ve taze tüketimde yoğunlaşır. Hamsi, sardalya, istavrit, mezgit, palamut gibi çok av veren balıkların yoğun olarak avlandığı zamanlarda balık tüketimi artar. Yetiştiricilik ürünleri ise yıl boyu balık tüketimine imkân tanır. Yetiştiricilik üretiminin düzenli olarak artmasıyla 2016 yılından itibaren son yıllarda kişi başına tüketimde bir miktar artış görülmeye başlanmış, kişi başına düşen yıllık su ürünleri tüketim miktarı 5,5 kg’dan 7,3 kg’a yükselmiştir.
Balıkçılarımız ve yetiştiricilerimiz tarafından bin bir zahmetle üretilen, insanların sağlıklı beslenmesinde ve protein ihtiyacının karşılanmasında önemli katkıları olan su ürünlerinin halkımız tarafından bol bol tüketilmesini tavsiye ediyoruz.
SU ÜRÜNLERİ TİCARETİNDE İHRACATÇI ÜLKE KONUMUNDAYIZ
Balık dışı deniz ürünlerinde ithalat söz konusu mu? Var ise en çok hangi ürünlerde ve hangi ülkelerden yapılıyor?
Ülkemiz, su ürünleri dış ticaretinde ihracatçı ülke pozisyonunu korumaya devam ediyor. Son yıllarda su ürünleri ticaretinde Türkiye’nin kendine yeterlilik oranı yüzde 120 seviyesinde. Parasal değer olarak bakıldığında her zaman ihracat değerinin ithalat değerinden çok yüksek olduğu ve son yıllara aradaki farkın ihracat lehine açıldığı görülüyor. İhracat ile ithalat arasındaki fark 2024 yılında 192 bin 400 ton ve 1,73 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
İhracatımızla kıyaslandığında az miktarda su ürünleri ithalatı yapılmaktadır. İthal edilen türlerin bir kısmı ülkemizde bulunmayan deniz ürünleri iken bir kısmı da avlanarak ağ kafeslerde büyütülüp ihraç edilen ve çok değerli olan orkinosların büyütülmesinde yem olarak kullanılan türlerdir. Balık dışı su ürünleri içerisinde en çok ithalatı yapılan türler, karides, mürekkep balığı, kalamar, midye ve ahtapottur. Balık dışı su ürünlerinin en çok ithalatının yapıldığı ülkeler ise Malezya, Şili, İran, Mısır ve Güney Kore’dir.