EYLÜL-EKİM 2025 / NESLİ TEHLİKE ALTINDAKİ TÜRLER
Ormanın sağlık melekleri: Avrupa kırmızı orman karıncaları
Ormanlar, sadece ağaçlardan ibaret değil; içinde yaşayan her canlı, ekosistemin işleyişinde hayati bir role sahip. Bu gizli kahramanlardan biri de Trakya ormanlarında yaşayan Avrupa kırmızı orman karıncası (Formica pratensis). Anadolu’da bulunan Formica rufa (kırmızı orman karıncası) türüne ilk bakışta çok benzese de ondan daha koyu renkli olmasıyla belirgin bir şekilde ayırt edilebilir. Kendi ağırlığının 100 katını kaldırabilen bu minik canlılar, ormanların sağlığını koruyan sessiz birer bekçi.
Avrupa kırmızı orman karıncaları, orman ekosistemlerinin en önemli aktörlerinden biri olarak kabul ediliyor. Ağaçlara zarar veren böcek, larva ve tırtılları avlayarak orman zararlılarıyla biyolojik mücadele sağlıyor. Tek bir karınca yuvasındaki bireylerin yılda ortalama 20 bin zararlı böceği avladığı biliniyor. Kene, tırtıl, kırkayak ve çekirge gibi zararlıları toplayarak ormanların sağlıklı kalmasına, tozlaşmaya ve biyoçeşitliliğe büyük katkı sağlıyor. Ayrıca yuvalarını inşa ederken toprağın havalandırılmasına ve besin döngüsüne de katkıda bulunuyor. Bu özellikleri sayesinde, çeşitli ülkelerde orman zararlılarına karşı biyolojik mücadele amacıyla kullanılıyor.
MİMARLIK HARİKASI YUVALAR
Avrupa kırmızı orman karıncaları dikkat çekici ve oldukça büyük yuvalarıyla tanınmaktadır. Genellikle güneye bakan, iyi drenaja sahip; orman kenarları, açıklık alanlar, çayırlık-orman-tarla sınırındaki yoğun böğürtlenlikler gibi yerlere yuvalarını kurar. Yuvalar, toprak yüzeyinde 1 metreyi aşabilen, kubbe şeklinde tepecikler hâlinde inşa edilir. Yuvanın dışını çevrelerinden topladıkları meşe ya da çam ibreleri, kurumuş dal ve ot parçaları gibi organik materyallerle kaplar. Bu akıllı mühendislik, yuvanın tepe kısmını bir güneş paneli gibi çalıştırarak içerideki ısının artmasını sağlar. Bu sayede, yumurta ve larvaların gelişimi için ideal bir iklimlendirme sağlanmış olur. Hatta serin zamanlarda bile işçilerin aktif kalması garanti altına alınır. İşçiler, yavruları optimum koşullarda büyütmek için onları yuva içinde taşır, bazen de daha iyi güneşlenmeleri için yuvanın tepesine çıkarır. Bu karıncaların yuvalarını oldukça saldırgan bir şekilde savundukları da bilinmektedir.
Formica pratensis, Portekiz’den Sibirya’ya, İtalya’dan İsveç’e kadar geniş bir alana yayılmıştır. Türkiye’de ise sadece Trakya’da bulunur. Bu karıncalar, yön bulma yetenekleriyle de şaşırtır. Kokunun yanı sıra görsel yeteneklerine de güvenen karıncalar, geçtiği yolları 6 ay sonra bile hatırlayabilir. Bu zekice özellikler, hayatta kalmaları ve kolonilerinin sürekliliği için hayati öneme sahiptir.
Koloni, kraliçe adı verilen fertil dişi ve işçi adı verilen kısır dişilerden oluşur. Kraliçe, ömür boyu yumurtlayarak koloninin nüfusunu belirli bir seviyede tutar. Bir kraliçe karınca 21 yıla kadar yaşayabilir. Koloninin tüm işlerini (yuva savunması, beslenme, temizlik ve yavru bakımı) kısır işçiler üstlenir. Erkek karıncaların ömrü ise oldukça kısadır. Genellikle çiftleşme uçuşu sonrası kısa bir süre içinde ölür veya yalnızca birkaç hafta yaşar.
Bu karıncaların yaşam döngüsü de oldukça ilginç. Dişiler, haziran ayında evlilik uçuşu ile erkeklerle çiftleştikten sonra kendi yuvalarını kurabilir veya eski yuvadan bir grup işçiyle birlikte yeni bir yuva yapabilir. Ekim sonundan nisan sonuna kadar kış uykusuna yatar, mayıs ve eylül ayları arasında ise oldukça aktif bir dönem geçer. Tehdit altında olduklarında yuvalarını korumak için formik asit püskürtebilen Formica pratensis için bu hem bir savunma hem de avlarını etkisiz hâle getirme yöntemidir.
Avrupa kırmızı orman karıncaları, ne yazık ki dikkat çekici yuvaları nedeniyle doğrudan insan tehdidi altında. Yaşam alanlarının tahrip olması ve çevresel faktörler, türün popülasyonunu riske atıyor. Durumun farkında olan Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğü, 2013 yılında türü korumaya yönelik bir eylem planı hazırlayarak uygulamaya koydu. Bu çabalar, Trakya ormanlarının bu özel sakinlerinin geleceğini güvence altına almak için kritik öneme sahip.