Su ürünleri üretiminde planlama modeli, avcılık ve yetiştiricilik yoluyla elde edilen su ürünleri üretimi olmak üzere iki ayrı kategoride ele alınıyor. Su ürünleri yetiştiriciliği sektöründe yıllardan beri süregelen büyümeyi daha planlı ve dengeli bir şekilde sürdürmek amacıyla ulusal ve uluslararası pazarlardaki arz talep durumu, mevcut kapasite ve potansiyel yetiştiricilik imkânları bir arada değerlendirilerek değişiklikler yapıldı. Su ürünleri yetiştiriciliği planlaması kapsamında, üretiminde Türkiye’nin dünya lideri olduğu çipura ve levrek, marka değeri olan Türk somonu ile ciddi bir üretim kapasitesine sahip Akdeniz midyesi olmak üzere 4 türde üretim planlamasına 2024 yılı itibarıyla başlandı.
Su ürünleri avcılığında yapılan üretim planlaması süreci ise daha farklı yürütüldü. Deniz ve iç sularımızda doğal olarak bulunan su ürünlerinin çeşitli tekniklerle istihsali esasına dayanan bir üretim modeli olan su ürünleri avcılığı, başta iklim değişikliği ve mevcut stokların durumu olmak üzere birçok faktöre bağlı olarak değişkenlik gösteriyor. Bu nedenle, avcılık yoluyla elde edilen üretimde yapılan planlamada; balıkçı filosunun yapısı, stokların durumu, tarihsel olarak avcılıktaki değişim ve uluslararası yükümlülükler gibi birçok husus bir arada değerlendirildi. Su ürünleri avcılığında planlama kapsamına alınacak türlerin belirlenmesi aşamasında ise türlerin ekonomik açıdan üretimin yanı sıra ekolojik önemleri de göz önüne alındı.
Su ürünleri avcılığında; majör tür olan tek başına balıkçılık üretiminin yüzde 65’ini oluşturan hamsi (400 bin ton), avcılığı uluslararası kotaya tabi olarak yapılan ve birim bazında ekonomik olarak en değerli türlerden olan mavi yüzgeçli orkinos (2 bin 600 ton), miktar olarak en fazla avcılığı yapılan çift kabuklu türü olan beyaz kum midyesi (30 bin ton), dip sedimentinin yenilenmesindeki rolü ve ekolojik önemi nedeniyle deniz patlıcanı (2 bin 500 ton), dünyada yalnızca Meksika Körfezi’nde üreyebilen ve göç ederek iç sulara gelen avcılığı ve ticareti uluslararası kotaya tabi olan yılan balığı (280 ton), Van Gölü’nde yaşayan ve endemik tür olan inci kefali (10 bin ton) ile alternatif tıpta kullanılan ve ticareti uluslararası kotaya tabi olan tıbbi sülük (2 bin 500 kilogram) planlama kapsamına alındı.
Ayrıca su ürünleri mevzuatına Tarımsal Üretim Planlaması süreci entegre edilerek avcılıkta planlama kapsamına alınan türlerde kota uygulamasına geçildi. Su ürünleri avcılığında üretim planlaması süreci de bu şekilde 1 Eylül itibarıyla başlamış oldu.
ÜRETİMİN PLANLANMASI KURUL TARAFINDAN BELİRLENECEK
Su ürünleri üretimi için Bakanlık Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından belirlenen türlerde, su ürünleri yetiştiricilik belgeleri olan tesis sahipleri ile bu türlere yönelik avcılık izni alan balıkçı gemilerinin sahipleri; 8038 ve 8039 sayılı Cumhurbaşkanı Kararları kapsamında 1/1/2024-31/12/2026 yılları arasında (bu tarihler dâhil) Ziraat Katılım Bankası AŞ, T.C. Ziraat Bankası AŞ ve Tarım Kredi Kooperatiflerince kullandırılacak yatırım ve işletme kredisi/finansmanından planlı üretim özel indirimiyle daha avantajlı olarak faydalanabilir.
Üretim planlaması kapsamına alınan türlerde yapılacak su ürünleri üretimlerine ilişkin kontrol ve denetim faaliyetleri; karaya çıkış noktalarında, balık hallerinde, yetiştiricilik tesislerinde ve fabrikalarda sıkı saha denetimleri ve elektronik izleme sistemleriyle yapılıyor. Ayrıca su ürünleri avcılığı ve yetiştiriciliği kapsamında gerçekleştirilen rutin denetimlerde planlama kapsamında yapılan iş ve işlemler de denetlenecek.
Su ürünleri üretim planlamasına uyulmadığı takdirde; yapılan aykırılığın niteliği de 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ile 5488 sayılı Tarım Kanunu hükümleri göz önüne alınarak çerçeve mevzuat düzenlemeleri doğrultusunda yaptırımların uygulanmasına karar veriliyor. 5488 sayılı Tarım Kanunu kapsamındaki yaptırımlara ise Bakanlıkça belirlenen su ürünleri üretim planlamasına aykırı üretim yaptığı tespit edilen üreticiler, İl/İlçe Müdürlükleri tarafından on iki ay içinde planlamaya uygun üretim yapmaları konusunda yazılı olarak uyarılıyor. İl/İlçe Müdürlükleri tarafından yazılı olarak uyarılan ancak uyarıldığı tarihten itibaren on iki ay sonunda hâlen üretime devam ettiği tespit edilen üreticiler, uyarı tarihinden itibaren beş yıl süreyle Bakanlığın hiçbir destekleme programından yararlanamıyorlar. Destekleme programından yararlandırılmayacak üreticilere ait gerekli bilgi ve belgeleri, uygulama için mülki idare amirine İl/İlçe Müdürlükleri sunuyor.
İl/İlçe Müdürlükleri tarafından yazılı olarak uyarılan, beş yıl süreyle destekleme programından yararlanamaz kararı verilen, ancak bir sonraki takvim yılında da planlamaya aykırı faaliyetine devam eden çiftçilere; üretimini yaptığı su ürünlerine göre elde edeceği yıllık brüt hasılasının yüzde birinden beşine kadar idari para cezası uygulanıyor. İdari para cezası uygulanması için gerekli bilgi ve belgeleri İl/İlçe Müdürlüğü düzenleyerek mülki idare amirine sunuyor.
SÖZLEŞMELİ ÜRETİM İÇİN TİP SÖZLEŞMELER HAZIRLANDI
5488 sayılı Tarım Kanunu’nun 13’üncü maddesinde yapılan değişikle sözleşmeli üretimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için yasal dayanak oluşturulmuştur. Bu kapsamda hazırlanan "Sözleşmeli Üretimin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik" 15.09.2023 tarihli ve 32310 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup söz konusu yönetmelik çerçevesinde su ürünleri yetiştiriciliğinde sözleşmeli üretim yapılabilmektedir.
İlgili yönetmelik hükümleri çerçevesinde, sözleşmeli su ürünleri yetiştiriciliği üretiminin taraflarca şartlarının belirlenmesi amacıyla “Su Ürünleri Yetiştiriciliği TİP Sözleşmesi" hazırlandı. Yönetmelik kapsamında yapılacak olan su ürünleri yetiştiricilik sözleşmelerinde kullanılması esas olan TİP Sözleşmelere Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü ile Tarım Reformu Genel Müdürlüğü internet adreslerinden ulaşılabilir.