OCAK-ŞUBAT 2025 / NESLİ TEHLİKE ALTINDAKİ TÜRLER
Trakya’nın doğal güzelliği Edirne Sümbülü
Ergene ve Meriç nehirlerinin havzasında; Edirne, Kırklareli, Tekirdağ illerinin sınırları içinde doğal yayılış gösteren Edirne Sümbülü ile ilgili ilk kayıt 15. yüzyıla dayanıyor. Avusturya elçisinin 1555 yılında yazdığı bir mektupta Edirne’deki sümbüllerden bahsediliyor.
Osmanlı döneminde gül, lale ve karanfille birlikte sümbüller süsleme sanatının ve bahçelerin önemli çiçeklerinden biriydi. Ayrıca şiir başta olmak üzere edebi eserlerde de sıkça kullanılagelen sümbül, Türk ve Fars edebiyatında, güzelliği ve kokusuyla övülmüş ve bazen aşkın sembolü olarak da kullanılmıştır. Halk hekimliğinde ise sümbülün özellikle soğanları yumuşatıcı ve çıban açıcı olarak kullanılmaktaydı.
Daha önce zambakgiller (Liliaceae) familyasının üyesi olarak kabul edilmekte iken şimdi Hyacinthaceae familyası altında incelenen sümbüller, genel itibarıyla Doğu Akdeniz, Avrupa’nın bir kısmı, Türkmenistan ve İran bölgelerinde doğal olarak yetişiyor. Denizden 2000-2500 metre yüksekliğe kadar doğal olarak yetişen türleri de bulunuyor. Küçük veya orta boyda soğanlı, çiçek durumu salkımsı (rasem), otsu bir bitki olan sümbülün dünya üzerinde 60 civarında türü bulunuyor. Türkiye’de ise 20’si endemik olmak üzere 30 sümbül türü doğal olarak yayılış gösteriyor.
NİSAN-MAYIS AYLARINDA ÇİÇEKLENİYOR
Yok olma tehlikesi altındaki bir tür olan Edirne Sümbülü (Bellevalia edirnensis), Prof. Dr. Neriman Özhatay ve arkadaşları tarafından 1988 yılında bilim dünyasına tanıtılmıştır.
Edirne sümbülü, soğanla üretilen çok yıllık bir süs bitkisidir. Çiçekleri mor-mavi renkte, küçük boyutlu (15-30 cm yükseklikte) ve kuvvetli kokuya sahiptir. Genellikle nisan ve mayıs aylarında çiçeklenir ve toprak üzerinde yükselen ince uzun saplarıyla dikkat çeker. Otlu alanlar, tarla kenarları ve ovalarda, taban suyu yüksek yerlerde, orman altı ve açıklıklarında yetişir. Çiçeklenmenin en iyi olduğu dönem 15 Nisan-1 Mayıs arasındadır. Çiçekler genellikle sarımsı veya yeşilimsi kahverengidir. Tomurcuk hâlde yeşil, dış kısmı ise mor ile renklendirilmiş gibi görünen çiçekler solduğunda kahverengine döner. Edirne sümbülü, soğanları ile vejetatif (bitkinin kök, gövde ve yaprak gibi temel yapılarını oluşturduğu ve geliştirdiği dönem) olarak yaşamını sürdürür ve generatif (bitkinin çiçek, meyve, tohum gibi üreme organlarının oluştuğu ve geliştiği dönem) olarak tohumlarıyla etrafa yayılır.
Edirne sümbülü, daha çok bitki taban suyunun yüksek olduğu çayır alanlarda yetişmektedir. Ülkemizde Trakya bölgesinde ve Yunanistan’ın ülkemize yakın bazı bölgelerinde yetiştiği tespit edilmiştir. En yüksek popülasyondaki birey sayısının bini geçmediği bilinmektedir. Orman ekosistemi hâkim olan Edirne Tavuk Ormanı türün yetişebildiği nadir bölgelerdendir.
Tarımsal etkinlikler ve yapılaşma sonucu kritik derecede yok olma tehdidi altındaki tür için 2018 yılında Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğünce Tür Koruma Eylem Planı hazırlandı. Ayrıca Trakya Üniversitesince “Edirne Sümbülü’nün Ex Situ (doğal yaşam alanının dışında) Yöntemlerle Çoğaltılması ve Korunması” adlı çalışma ile Edirne’ye özgü bu türün biyoteknolojik yöntemler kullanılarak laboratuvar ortamında klonlanarak çoğaltımı sağlandı. Çoğaltılan bu klonların doğaya yerleştirilmesi ile bölgenin turizmine de katkı sağlanması hedefleniyor.